Wednesday, March 9, 2011

Áàíêíû ìåíåæìåíò

ÁÀÍÊÍÛ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ
õè÷ýýëèéí òîäîðõîéëîëò
Õè÷ýýëèéí íýð:                       Áàíêíû ìåíåæìåíò                                               Êðåäèò: 3.0
Õè÷ýýëèéí êîä:                       ES 316                          
Çààãäàõ óëèðàë:                      VI
Çàëãàìæ õîëáîî:                     EP204
Õè÷ýýë çààõ áàãø:                  Ìàãèñòð Ц.Сонгууль
Àæëûí öàã:                               830-1630
ªðºº:                                         212
Óòàñ:                                          462908
Äîëîî õîíîãò çààõ öàã:          2:2:0:9
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî: Банк санхүүгийн байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаатай танилцаж, тэдгээртэй холбоотой аливаа асуудлыг удирдлагын хүрээнд хэрхэн шийдвэрлэж боломжтойг онолын хүрээнд судалж, зөв зохистой удирдах бүхий л аргыг олгоход оршино.
Îþóòàíä îëãîõ ìýäëýã: Àðèëæààíû áàíêóóä, òýäãýýðèéí ¿éë àæèëëàãààã çºâ çîõèñòîé óäèðäàõòàé õîëáîîòîé á¿õèé ë àðãà аргачиллыã ñóäëàõàä îðøèíî.
×àäâàð: Ìîíãîëûí àðèëæààíû áàíêóóä àêòèâ, ïàññèâàà õýðõýí óäèðäàх àðãóóä болон õàäãàëàìæ, õàðèëöàõ äàíñ, êàðò áîëîí çýýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàðüöóóëàí çºâ çîõèñòîé óäèðäàõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëíý.
Õàíäëàãà: Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààã îíîâ÷òîé óäèðäàõ õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëíý.
Áàãøèéí îíîî:
Õè÷ýýëèéí èðö                     10 îíîî
Хичээлийн явц                      35 îíîî
Áèå äààëòын ажил              25 îíîî
Íîì, ñóðàõ áè÷èã:
Assets and Liability Management handbook  Glarin Willian
Assets and Liability Management ñåìèíàð  Susan Ballinger
Áàíêíû ìåíåæìåíò Ïèòåð Ñ.Ðîóç  ÓÁ, 2003
Áàíêíû óäèðäëàãà  Ý.Îþóíöàöàðàë ÓÁ,  2003 
Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû øèíæèëãýý À. Öýðýíòîãîî ÓÁ, 2003
Àðèëæààíû áàíêíû ìåíåæìåíò àêòèâ, ïàññèâûí áà òýäãýýðèéí õîñîëñîí óäèðäëàãà Ë.Îþóí ÓÁ, 2006
Îëîí óëñûí âàëþò- çýýë áà ñàíõ¿¿ãèéí õàðèëöàà Ä.Àâèðìýä  ÓÁ, 2004
Ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà Á.Á¿æèíëõàì ÓÁ, 2001
Лекцийн хичээлийн төлөвлөгөө
Äîëîî õîíîã
Сýäýâ
Цаг
1
Áàíê, áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà
2
2
Òºâ áàíêíû çîðèëãî, ¿éë àæèëëàãàà
2
3
Àðèëæààíû áàíêóóäûí çîðèëãî ¿éë àæèëëàãàà, тэдгээрт тавигдах хяналт
2
4
Áàíêíû ìåíåæìåíòèéí òóõàé îéëãîëò
2
5
Àøãèéí óäèðäëàãà
2
6
Áàíêíû ýðñäýëèéí ìåíåæìåíò ба Аудитын үйл ажиллагаа
2
7
Áàíêíû ïàññèâ ,ò¿¿íèé óäèðäëàãà
2
8
Àðèëæààíû áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàð, òàéëàí òýíöýë ба гадаад худалдааны санхүүжилт
2
9
Õàðèëöàõ äàíñ, õàäãàëàìæèéí óäèðäëàãà
2
10
Çýýëëýãý, ººðèéí õºðºíãèéí óäèðäëàãà
2
11
Áàíêíû àêòèâ, ò¿¿íèé óäèðäëàãà
2
12
Õî¸ðäîã÷ íººö¿¿ä, çýýë, зээлийн багц, ò¿¿íèé óäèðäëàãà
2
13
Àêòèâ, ïàññèâûí õîñîëñîí óäèðäëàãà
2
14
Íýãäñýí ñàíãèéí àðãà, õóâààðèëàõ àðãà, øóãàìàí ïðîãðàìì÷ëàëûí àðãà
2
15
Áàëàíñûí àðãà, duration áóþó õóãàöààí äýýð ñóóðèëñàí àðãà
4
Нийт цаг
32

Семинарын хичээлийн төлөвлөгөө
Д/д
Ñýäýâ
Öàã
1
Áàíê, áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà
2
2
Òºâ áàíêíû çîðèëãî, ¿éë àæèëëàãàà
2
3
Àðèëæààíû áàíêóóäûí çîðèëãî ¿éë àæèëëàãàà, тэдгээрт тавигдах хяналт
2
4
Ìèñ ìåíåæìåíòèéí òºðë¿¿ä
2
5
Àøãèéí óäèðäëàãà
2
6
Банкны аудит

7
Бàíêíû ýðñäýë¿¿ä, òýäãýýðýýñ ãàðàõ àðãà çàìóóä
2
8
Áàíêíû ïàññèâ, ò¿¿íèé òºðë¿¿ä
2
9
Àðèëæààíû áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàð, òàéëàí òýíöýë ба гадаад худалдааны санхүүжилт
2
10
Õàðèëöàõ äàíñ, õàäãàëàìæèéí óäèðäëàãà
2
11
ªºðèéí õºðºí㺠á¿ðä¿¿ëýõ
2
12
Áàíêíû àêòèâ, ò¿¿íèé òºðë¿¿ä
2
13
Õî¸ðäîã÷ íººö¿¿ä, çýýë, зээлийн багц, ò¿¿íèé óäèðäëàãà
2
14
Àêòèâ ïàññèâûí õîñîëñîí àðãà
2
15
Íýãäñýí ñàíãèéí àðãà, õóâààðèëàõ àðãà, øóãàìàí ïðîãðàìì÷ëàëûí àðãà
2
16
Áàëàíñûí àðãà, duration áóþó õóãàöààí äýýð ñóóðèëñàí àðãà
2

Нийт цаг
32

Бèå äààëòûí àæëûí óäèðäàìæ
Áèå äààëò 1: Àðèëæààíû áàíêóóäûí òóõàé
Эзэмшсэн îíîëûí ìýäëýãòýý òóëãóóðëàí õýðýãëýýíèé ìýäëýã, ÷àäâàðûã áàтатгаõûí òóëä 2-3 îþóòàí íýã áàã áîëæ  àëü íýã àðèëæààíû áàíêûã ñîíãîí, тухайн áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàëààð ñóäàëна.
Áèå äààëò 2: Òåñòýí äýýð àæèëëàõ.
1.2-ð á¿ëãèéí ººðèé㺺 øàëãàõ òåñòèéã õèéíý.
Áèå äààëò 3: Àêòèâ ïàññèâûí õîñîëñîí óäèðäëàãûí àðãóóäûã àøèãëàæ áîäëîãî áîäîõ. Áàã áîëæ, àêòèâ, ïàññèâûí õîñîëñîí óäèðäëàãûí àðãóóäûã àøèãëàæ, áîäëîãî áîäîõ çàìààð îíîëûí ìýäëýãýý áàòàëãààæóóëíà.
Áèå äààëò4: Өөрийн орны арилжааны банкуудын тогтолцоог бусад орнуудтай харьцуулан судлах 
Бие даалт: 5 Банкны менежментийн тулгамдсан ауудлууд сэдвээр илтгэл тавих. Энэ нь àíãè õàìò îëíû äóíä èëòãýæ ñóðàõ, ººðèé㺺 èëýðõèéëýõ àðãà áàðèë ýçýìø¿¿ëýõ, îþóòíûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýíý. Ýíý íü çºâõºí áàãøèä ä¿ãí¿¿ëýõ áèø õàìò îëíû äóíä îþóòíû íýð õ¿íäèéã ºñãºõ, õàìòûí øààðäëàãà õÿíàëòûã èäýâõæ¿¿ëýõ çîðèëãûã àãóóëíà.
Бие даалт: 6 Схем, тулгуур дохио хийх.
Үзсэн бүх сэдвүүдийн дагуу лекцээс бусад ном сурах бичиг ашиглаж, схем, тулгуур дохио хийж тîãòîîñîí õóãàöààíä багшид øàëãóóëна.
Áèå äààх àæëûí òºëºâëºãºº
Д/д
Сýäэв
Øàëãóóëàõ õóãàöàà
¯íýëãýý
Хýëáýð

1
Àðèëæààíû áàíêóóäûí зорилго,үйл ажиллагаа тэдгээрийн өрсөлдөх чадвар

III долоо хоног

5
Ñóäàëãàà хийж өрсөлдөх байдлаар нь график гаргах

2
Банкны эрсдэл ба аудит
Банкны пассив түүний удирдлага

V долоо хоног

5
тест зохиолгож, хоорондоо нь сольж ажиллах
3
Àêòèâ ïàññèâûí õîñîëñîí óäèðäëàãа
VII долоо хоног
5
Áîäëîãî áîäîõ

4
Арилжааны банкны тогтолцоо
X долоо хоног
5
Харьцуулсан судалгаа хийх /бусад улсуудтай/
5
Банкны менежментийн тулгамдсан асуудлууд
XII долоо хоног
5
Илтгэл
6
Лекцийн бүх сэдвүүд
XVI долоо хоног
5

Схем, диаграм тулгуур дохио хийх
Нийт оноо
30


Ëåêö  1.                         
Áàíê, áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà
           Áàíê íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷ áàéãóóëëàãûí õóâüä áóñäûí õºðºíãèéí ñóë ÷ºëººòýé õýñãèéã õóðèìòëóóëàí õàäãàëæ, ººðèéí íýðèéí ºìíººñ çýýë îëãîõ áîëîí õóóëèéí ýòãýýä¿¿äèéí õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîã õèéõ çýðýã ¿íäñýí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áèçíåñèéí áàéãóóëëàãà þì.
 Áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà íü ººðèéí ãýñýí ºâºðìºö îíöëîãóóäòàé:
1.    ¯éë àæèëëàãàà íü áèçíåñèéí áóñàä áàéãóóëëàãààñ èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýã õàìàðäàã áºãººä ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãàà, ¿ç¿¿ëýõ íºëºº íü çºâõºí òóõàéí áàíêíû õàðèëöàã÷äààð òîãòîõã¿é íèéò ýäèéí çàñàã, õ¿í àìûí àìüäðàëûí òºâøèíä íºëººëíº.
2.    Òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãî áàíêààð äàìæèí õýðýãæäýã.
3.    Äýýðõ îíöëîãóóäààñ õàìààð÷ íýã òàëààñ ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãààíä òºðèéí ç¿ãýýñ òîäîðõîé çîõèöóóëàëò õèéæ áàéäàã, íºãºº òàëààñ îëîí ò¿ìýí ¿éë àæèëëàãààã íü áàéíãà àíõààð÷ õÿíàæ áàéäàã.
4.    Áàíê íü ìàòåðèàëëàã ¿éëäâýðëýë ýðõýëäýãã¿é.
5.    Õàðüöàíãóé ºíäºð ýðñäýëòýé áàéíà.
6.    Áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà õºðºíãèéí èõýíõ íü áóñäûíõ áàéäàã.
7.          Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä, ò¿¿íèé õàðèëöàã÷äûí èòãýë ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéíà.
           Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû õàìãèéí ãîë çîðèëãî íü õóâü íèéë¿¿ëýã÷èä áîëîí õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äèéí õºðºíãèéã àðâèæóóëàõ ÿâäàë áàéäàã.
           Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíààñ îëæ áóé îðëîãûã
·        Õ¿¿ãèéí îðëîãî
·        Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî
·        Åðäèéí áóñ îðëîãî ãýæ àíãèëäàã.
           Õ¿¿ãèéí îðëîãî íü áàíêíû áóñäàä çýýëä¿¿ëñýí çýýëèéí õ¿¿ áîëîí ¿íýò öààñíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí õ¿¿ãýýñ îëîõ îðëîãóóä áàãòäàã.
           Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî ãýäýã íü áóñàä ¿éë àæèëëàãààíààñ îðæ èðýõ îðëîãî, øèìòãýë, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñíèé õºëñ ãýõ ìýò îðëîãóóä îðäîã.
           Åðäèéí áóñ îðëîãî ãýäýã íü áàíêíû áàéãóóëëàãàä áàéíãà òîõèîëääîãã¿é, ãýíýòèéí ¿éë ÿâäëààñ îðæ èðýõ îðëîãî þì.
Æíü: Íàéäâàðã¿é àâëàãàä òîîöîí á¿ðòãýñýí çýýë ãýíýò ýðãýí òºëºãäºí îðæ èðýõ ãýõ ìýò.       
  Áàíêíû áàéãóóëëàãûí íèéò çàðäëûã:
*      Õ¿¿ãèéí çàðäàë
*      Õ¿¿ãèéí áóñ çàðäàë
*      Åðäèéí áóñ çàðäàë
           Õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð îëæ áýëòãýõòýé õîëáîãäîí ãàð÷ áàéãàà õàäãàëàìæ áîëîí áàíê õîîðîíäûí çýýëèéí õ¿¿ çýðýãò òºëæ áàéãàà ìºíãºí çàðäëûã õ¿¿ãèéí çàðäàë ãýíý.
           Õ¿¿ãèéí áóñ çàðäëóóä ãýäýã íü áàíêíû áóñàä ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäîí ãàð÷ áàéãàà çàðäàë.
           Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä áàéíãà ãàðäàãã¿é ãýíýòèéí, îíöãîé øèíæòýé çàðäëûã åðäèéí áóñ çàðäàë ãýíý.
         Áàíêíû áèçíåñ îíöãîé áàéäàã ó÷ðààñ ò¿¿íä òîõèîëääîã ýðñäë¿¿äèéã:
1.    Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûí ýðñäýë:
      Ýíý íü õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã àêòèâò áàéðøóóëàõäàà íººö áîëîí õºðºíãèéí áàéðøëûí õàðüöààã àëäàãäóóëñíààñ õàðèëöàã÷äûí àíõíû øààðäëàãààð òºëáºð ã¿éöýòãýæ ÷àäàõã¿é áîëñíûã õýëíý. Ýíý ýðñäëýýñ õàìãààëàõ ãîë àðãà íü òºâ áàíêíààñ òàâèãäàõ çààâàë áàéëãàõ íººöèéã áàéãóóëæ àæèëëàõ, õºðºíãèéí òîäîðõîé õýñãèéã ò¿ðãýí áîðëîãäîõ àêòèâààð á¿ðä¿¿ëýõ áóþó àêòèâûí îíîâ÷òîé õàðüöààã áèé áîëãîõ ÿâäàë þì.
2.    Çýýëèéí ýðñäýë:
      Áàíê òîäîðõîé õóãàöààãààð îëãîñîí çýýë íü ýðãýí òºëºãäºõã¿é áîëñîí ¿åä ó÷ðàõ ýðñäëèéã çýýëèéí ýðñäýë ãýíý. Áàíê áîðëóóëàëòàà íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä èõ õýìæýýíèé çýýë îëãîäîã. Èíãýæ çýýë èõñýõ òóòàì ýðñäýë íýìýãääýã. Ýíý ýðñäëýýñ õàìãààëàõûí òóëä çýýëèéí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ õýðýãòýé.

3.    Õ¿¿ãèéí ýðñäýë:
      Çàõ çýýë äýýð õ¿¿ãèéí òºâøèíä ººð÷ëºëò îðñíîîñ àêòèâ, ïàññèâò íºëººëºõ áîëîí çýýëèéí õ¿¿ã çºâ òîãòîîãîîã¿éãýýñ ó÷ðàõ ýðñäëèéã çýýëèéí õ¿¿ãèéí ýðñäýë ãýíý. Ò¿¿íýýñ õàìãààëàõäàà çýýëèéí õ¿¿, ìºíãºíèé õàíøíû ººð÷ëºëò, õàðèëöàã÷èéí òºëáºðèéí ÷àäâàð ãýõ ìýò õ¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéã íàðèéí çºâ òîîöîîëîõ íü ÷óõàë.
4.    Õºðºíãèéí ýðñäýë:
      Áàíê íü çýýëèéí áîëçîøã¿é àëäàãäëààñ õàìãààëàõ ñàíã íºõºæ ÷àäàõóéö õýìæýýíèé ººðèéí õºðºíãºòýé áàéõ øààðäëàãàòàé áºãººä ¿¿íèéã àíõààð÷ àæèëëààã¿éãýýñ äàìïóóð÷ áîëíî. ¯¿íèéã õºðºíãèéí ýðñäýë ãýíý.
                ̺í áàíêèíä ººð ýðñäë¿¿ä áàéäàã.  ¯¿íä:
§  Áàíêíû àæèëòíû õàðèóöëàãà, ìýäëýã ÷àäâàð ñóë áàéäàë áîëîí òýäíèé øóäàðãà áóñ áàéäëààñ áîëæ àëäàà ãàð÷ áîëíî.
§  Ýäèéí çàñàã, óëñ òºðèéí òîãòâîðã¿é áàéäëààñ øàëòãààëæ óëñ òºðèéí ýðñäýë ¿¿ñíý.
§  Âàëþòûí õàíøíû ººð÷ëºëòººñ áîëæ ýðñäýë ¿¿ñ÷ áîëíî.
Áàíêíû õÿëáàðøóóëñàí áàëàíñ.
Áàëàíñ
                    Àêòèâ                                            Ïàññèâ
                   ͺºö                                             Õàäãàëàìæ
                   Çýýë                                              Õàðèëöàõ
                   Õºðºí㺠îðóóëàëò                        Áàíê õîîðîíäûí çýýë
                   ¯íäñýí õºðºí㺠                           ªºðèéí õºðºíãº

      Ïàññèâ òàëä õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëîí áóñäàä òºëºõ ºð, àêòèâ òàëä õºðºíãèéí áàéðøèë áîëîí áóñäààñ àâàõ àâëàãà òóñãàãääàã.

Ëåêö2                 
Òºâ áàíêíû çîðèëãî ¿éë àæèëëàãàà
            Óëñûí õýìæýýíä òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûã òºâ áàíê ãýíý. Òºâ áàíê ã¿éëãýýíä ìºí㺠ãàðãàõ ýìèññèéí îíöãîé ýðõ ýäëýíý. Ò¿¿íèé ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ íü Çàñãèéí ãàçàð, àðèëæààíû áàíê áàéäàã.
            Ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé õ¿ðýýíä áèå äààñàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ, óëñ îðíûõîî ìºí㺠çýýëèéí áîäëîãûí çîðèëãî ÷èãëýëèéã áèå äààí òîäîðõîéëäîã áàíêûã Çàñãèéí ãàçðûí õàðààò áóñ òºâ áàíê ãýíý.
            Çàñãèéí ãàçðûí óäèðäëàãûí äîîð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ, Çàñãèéí ãàçðûí òîäîðõîéëñîí ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýã÷ áàíêûã õàðààò áàíê ãýíý.
           Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí òºâ áàíê íü:
·         ¯íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãòèéí õàíøûã òîãòâîðòîé áàéëãàõ
·         ̺í㺠çýýëèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëîõ
·         Àðèëæààíû áàíêíû ¿éë àæèëëàãààã õÿíàæ çîõèöóóëàõ
·         Áàíê áîëîí çàñãèéí ãàçðûí áàíêíû ¿¿ðã¿¿äèéã ã¿éöýòãýæ áàéíà.
      Ìîíãîë óëñûí òºâ áàíê íü Ìîíãîë áàíê áºãººä 1991.05.01 áàòëàãäñàí Òºâ áàíêíû õóóëèéí äàãóó ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëäàã, çàñãèéí ãàçðààñ õàðààò áóñ áàíê þì. Ìîíãîë áàíê äàðààõ ¿éë àæèëëàãààíóóäûã ÿâóóëäàã.
1)         Ìºíãºí òýìäýãòèéí  çîõèñòîé á¿òöèéã õàíãàõ çîðèëãîîð ìºíãºí òýìäýãò ãàðãàõ, òàòàí àâàõ, ¿éëäâýðëýõ, õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, íººöèéã áèé áîëãîõ, ñîëèõ, óñòãàëæèëòûã ýðõëýí çîõèîí áàéãóóëíà.
2)         ¯íýò öààñ ãàðãàæ ò¿¿ãýýðýý äàìæóóëàí õ¿¿ãèéí áîëîí ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã õÿíàõ íýãäñýí áîäëîãî ÿâóóëíà.
3)         Óëñûí ¿íýò ìåòàëë, âàëþòûí íººöèéã ººðºº áîëîí ýðõ îëãîñîí áàíêààðàà äàìæóóëàí õàäãàëàõ.
4)         Àðèëæààíû áàíê áàéãóóëàõ çºâøººðºë îëãîõ, òºëáºðèéí ÷àäâàðûã íü õàíãóóëàõ, çºâøººðëèéã íü õ¿÷èíã¿é áîëãîõ, ä¿ðýì æóðìûí õýðýãæèëòèéã øàëãàõ çàìààð ¿éë àæèëëàãààã íü çîõèöóóëæ õÿíàëò òàâèíà.
5)         Çàñãèéí ãàçðûí äàíñûã ººð äýýðýý áàéðøóóëæ òºëáºð òîîöîîã íü õèéõ çàìààð çàñãèéí ãàçðûí çóó÷ëàã÷èéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý. Çàñãèéí ãàçðûí ¿íýò öààñûã õóäàëäàí àâàõ, áîðëóóëàõ, ãàäààä òºëáºð òîîöîîã íü õèéõ .
6)         Òºãðºãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõûí òóëä àðèëæààíû áàíêíû áóñäàä çýýëä¿¿ëæ áàéãàà çýýëèéí õýìæýýã õÿçãààðëàõ îíöãîé ýðõ ýäýëäýã.
7)         Àðèëæààíû áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýýã òîãòîîæ ìºðä¿¿ëíý. Îäîîãèéí æóðìààð çààâàë áàéëãàõ íººö 14%, ò¿¿íèé 50%-èàñ äîîøã¿éã Ìîíãîë áàíêèíä òºâëºð¿¿ëäýã.
8)         Àðèëæààíû áàíêèíä çýýë îëãîíî.
9)         Âàëþòûí õàíøíû áîäëîãûã áîëîâñðóóëíà.
10)      Áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîã ã¿éöýòãýíý.
           Òºâ áàíêíû õóóëèíä çààñíààð Ìîíãîë áàíêèíä äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõûã õîðèãëîäîã.
ü  Èðãýí õóóëèéí ýòãýýäýä ñàíõ¿¿ãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ
ü  Àøèã îëîõ çîðèëãîîð õºðºí㺠õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ
ü  Çàñãèéí ãàçàð áîëîí áàíêíààñ áóñàä õóóëèéí ýòãýýäèéí ìºíãºí õºðºíãèéã õóðèìòëóóëàí õàäãàëàõ, òºëáºð òîîöîî õèéõ, çýýë îëãîõ
ü  Õóóëèéí ýòãýýäèéí ä¿ðìèéí ñàíä õóâü îðóóëàõ
            Ãýõäýý ýíý çààëòàä ººðèéí àæèëòàíä òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, àâëàãà áàðàãäóóëàõ çîðèëãîîð õºðºí㺠õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ, ìºíãºíèé áîäëîãîòîé õîëáîîòîéãîîð áàéãóóëëàãûí õóâüöààã ººðèéí õºðºíãèéí 3%-ñ èë¿¿ã¿é õýìæýýãýýð ýçýìøèõ çýðýã õàìààðàõã¿é.
            Ìîíãîë áàíê íü ÓÈÕ-ä ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð óëèðàë òóòàì, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãàà æèë á¿ð òàíèëöóóëíà.
            Ìîíãîë áàíê íü ÓÈÕ-ä ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð óëèðàë òóòàì, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãàà æèë á¿ð òàíèëöóóëíà.
            Ìîíãîë áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü óëàìæëàëò ºðòãèéí àðãà÷ëàëûí ñóóðèí äýýð áýëòãýãäñýí áºãººä ¿íäýñíèé âàëþò áîëîõ òºãðºãººð èëýðõèéëýãäñýí áàéíà. Õàðèí ãàäààä âàëþòààð èëýðõèéëýãäñýí ìºíãºí àêòèâ, ïàññèâûã òàéëàí òýíöýëäýý òóõàéí ºäðèéí õàíøààð õºðâ¿¿ëæ òºãðºãººð èëýðõèéëäýã. Ìîíãîë áàíêíû òàéëàí òýíöýë íü:
·        Îðëîãî çàðëàãûí òàéëàí
·        ̺íãºí õºðºíãèéí óðñãàëûí òàéëàí
·        Íýìýëò òàéëáàð òîäðóóëãààñ á¿ðäýíý.

Лекц №3.           
Арилжааны банкуудын зорилго үйл ажиллагаа
                                            тэдгээрт тавих хяналт   
Манай арилжааны банк анх байгуулагдахдаа ихэнх төрийн өмчийн дүрмийн сангаа бүрдүүлдэг. Орчин үед арилжааны   банкинд иргэд хувийн өмчөө оруулж хувь нийлүүлэгчээр орж байгаа учир дүрмийн сан нь төрийн ба хувийн өмчийн холимог болж байна. Үүсгэн байгуулагдсаны хэлбэрээр нь :
- Хувьцаат
- Хязгаарлагдмал
-Холимог гэж ангилдаг.
Банкны үйл ажиллагаа явуулах хэлбэрзэр нь нийтийг ба төрөлжсөн гэж ангилдаг. Арилжааны банк хувь нийлүүлсэн хэлбэрээр байгууллагддаг.
Арилжааны банкны удирдлага, зохион байгуулалтын схэм

 
Арилжааны банкууд удирдлагын бүтцээ еөрийн дүрмээр тодорхойлох эрхтэй байдаг. Иймд арилжааны банкны удирдлагын бүтэц янз бүр байдаг, Зарим хувь нийлүүлэгчдийн хурлын зарим нь "банкны зөвлөлөөр " удирдлан хийдэг.
Хувь нийлүулэгчдийн хурал:
Банкны дүрэм, дүрмийн сан түүнд оруулах өөрчлөлт хувь нийлүүлэгчээр эргүүлж авах банкны удирдагын дотоод болон хянан шалгалтын зохион байгуулалтын бүтэц, эрх үүрэг хариуцлагыг тодорхойлон бүрэн эрхийн хугацааг тодорхойлон бүрэн эрхийн хугацааг тогтоох, банкны
жилиин орлого ,зарлагын төсөв, жилиин таплан тэнцэл. зэргийг батална.
Банкны зорилт:
Банкны мөнгө зээлийн бодлогыг тодорхойлох, банкны захирлыг томилох. салбар төлөөлөгчийн газар байгүулах татан буулгах зэрэг асуудлыг эрхэлнэ.
·         Гэтэл зарим банк банкны зөвлөл байгуулахгүйгээр банкны захирал нь дараах үүргийг гүйцэтгэнэ. Үүнд:
·         мөнгөн хөрөнгийг дансанд хадгалах төлбөр тооцоо хйих,
·         Зээл олгох
·         Төсвийн орлого, зарлагын шилжүүлэх, Зээл төлбөрийн баталгаа гаргах
·         Үнэт металл, валютыг худалдан авах, хадгалах, хадгалуулах
·         Гадад төлбөр тооцоо хийх
·         Үнэт цаас гаргах, худалдах, худалдан авах
·         Үнэт зүйлс худалдах
·         Хууль тогтоомжоор хорглоогүй бусад гүйлгээ
Ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëòûí ¿¿ðýã íü ïðàêòèê øàëãàëòààð äàìæèã èëýðäýã. Ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëò íü áèåý äààñàí áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí ìºíãºí õºðºíãèéí òºâëºðñºí áà òºâëºðñºí áóñ ôîíäóóäûí á¿ðäýëò õóâèàðëàëòûí áàéäàëä òàâèãäàæ áàéãàà õÿíàëò þì. Ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëò ñàíõ¿¿ãèéí áîäëîãûí õýðýãæèëò ò¿¿íèé àðãà õýðýãñëèéí ¿éë÷ëýëèéí ¿ð ä¿íã àâ÷ ¿çýæ ä¿ãíýëò ãàðãàäàã. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä ñàíõ¿¿ãèéí õàðèëöààíû õÿíàëò øàëãàëòûã òàòâàð, òºñºâ, äààòãàë, áàíêíû õÿíàëòààð òóñ òóñ äàìæóóëàí ÿâóóëíà.
Òàòâàðûí õÿíàëò òàòâàðûí õÿíàëòààð îðëîãî îëæ áàéãàà áàéãóóëëàãà èðãýäèéí òîãòîîñîí õóóëèéí õóãàöààíä òºñºâ òºñâèéí ãàäóóð ôîíäîä õýðõýí òàòàâàð òºëáºð òºëæ áàéãààä õÿíàëò òàâèíà.
Òºñâèéí õÿíàëò Òºñâèéí õÿíàëò íü óëñààñ òºñâèéí îðëîãî çàðëàãûí òýíöâýð îðëîãûí á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿í òºñâèéí äàðààëëûí îíîâ÷òîé õóâèàðëàëò çºð÷èë äîãîëäîëûã àðèëãàõ ¿ð ä¿íã¿é ñàíõ¿¿æèëò ¿ðýëãýí áàéäëûã àðèëãàõàä ÷èãëýíý. Òºñâèéí õÿíàëò íü òºñºâòýé õàðèëöàã÷ áîëîí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã àâ÷ áàéãàà àæ àõóé íýãæèéí ¿éë àæèëëàãàà õàìààðíà.
Áàíêíû õÿíàëò  Áàíêíû õÿíàëò íü çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿ðäýëò ò¿¿íèé àøèãëàëò, çàðöóóëàëòûí áàéäàë àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí êàññûí ¿éë àæèëëàãààã õýðõýí ñàõèæ áàéãàà áàéäàë áýëýí áóñ òîîöîîíû õýðýãæèëòýíä õÿíàëò òàâèõàä ÷èãëýãäýíý.
Äààòãàëûí õÿíàëò Äààòãàëûí ¿éë àæèëëàãààíä õèéãäýõ äààòãàëûí õÿíàëò íü äààòãàëûí ôîíä á¿ðä¿¿ëýõ, çàðöóóëàõ, àøèãëàëò. Äààòãàëûí õàðèëöààíä îðîëöîã÷ á¿ð õÿíàëò òàâüæ àðãà õýìæýýã àâ÷ ÿâóóëíà. Ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëòàíä ºì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí àæ àõóéí íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèíà. Ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëòûã äàðààõ áàéäëààð àíãèëíà.
·   Óðüä÷èëñàí õÿíàëò øàëãàëò
·   Öàã ¿åèéí õÿíàëò øàëãàëò
·   ÿéöýòãýëèéí õÿíàëò øàëãàëò ãýæ àâ÷ ¿çíý.
Àóäèòûí õÿíàëò Àóäèòûí õÿíàëò íü àæ àõóéí íýãæèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã áîëîâñðóóëàíãóé áîëãîõ òºëáºðòýé ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ, òàéëàí òýíöëèéã áàòàëãààæóóëàõ àæëûã ýðõýëíý.

Ëåêö 4.                
Áàíêíû ìåíåæìåíòèéí òóõàé îéëãîëò
Áàíêíû áîäëîãî íü þóíû òºëºº, òóõàéí áàíê ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, áàíê ÿìàð á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòòàé àæèëëàõ çýðýã àñóóäëóóä òóñãàãäàõ ¸ñòîé.
̺í áàíêíû áîäëîãîä èðýýä¿éä ýçýìøèõ çàõ çýýë, áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé áàãö, àøèãò àæèëëàãàà, ýðñäýë, áàíêíû ä¿ð òºðõ, èìèæ òóñãàãäñàí áàéõ ¸ñòîé.
¯¿íýýñ ãàäíà áàíêíû áîäëîãîä áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë, õýðýãæ¿¿ëýõ óðèà, ãîëëîí ÷èãëýæ àæèëëàõ çàõ çýýëèéí ñåãìåíò, áàíêíû á¿ðýí ýðõ, äîòîîä õÿíàëò, øàëãàëò, áîëîâñîí õ¿÷íèé àñóóäàë, ìýäýýëëèéí ñóâãóóä òóñãàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Áàíêíû ìåíåæìåíò íü á¿õýëäýý áàíêíû áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýíý.
Áàíêíû ìåíåæìåíò íü áàíêíû ìèêðî áîëîí ìàêðî çîðèëãóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã òàñðàëòã¿é õàíãàõ, ¿ð àøèãòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä ÷èãëýñýí áàíêíû õîëáîãäîõ ãàçàð õýëòñèéí ÿâóóëæ áàéãàà óäèðäëàãûí îëîí òàëò àðãà õýìæýýíèé íèéëáýð òîãòîëöîî þì.
Áàíêíû ìèêðî çîðèëãîä áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, áàíêíû îðëîãîòîé àæèëëàõ íººöèéã õàíãàëòòàé áàéëãàõ, áàíêíû õàðèëöàã÷äûã õàäãàëàõ ÿâäàë õàìààðàãääàã.
Áàíêíû ìàêðî çîðèëãî íü ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãòèéí õàíøèéã òîãòâîðòîé áàéëãàõ, ýäèéí çàñàã äàõü ìàòåðèàëûí áîëîí ìºíãºíèé íººöèéã äýýä çýðãýýð èäýâõæ¿¿ëýõ ÿâäàë áàéäàã.
Áàíêíû ìåíåæìåíòýä ¿íýëãýý ºãäºã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã äàðààõ áàéäëààð àíãèëíà. ¯¿íä:
  1. Òîîíû áîëîí ÷àíàðûí
  2. Áîäèò õèéñâýð
  3. Àëáàí ¸ñíû áîëîí àëáàí ¸ñíû áóñ
Áàíêíû ìåíåæìåíòèéí ¿íýëãýýíèé òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä äàðààõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàìðóóëæ áîëíî. Òóõàéëáàë:
    • Ä¿ðìèéí ñàíãèéí õýìæýý
    • Ñàëáàðûí òîî
    • Àêòèâ, ïàññèâûí õýìæýý
    • Õàðèëöàã÷äûí òîî
    • ÝÇ-èéí áîëîí ñàëáàðûí õàìàð÷ áàéãàà õ¿ðýý
    • Õàìòûí àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý
    • Áàíêíû ¿éë÷èëãýýíèé òîî
×àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã äàðààõ áàéäëààð àíãèëæ áîëíî. ¯¿íä:
  • Áàíê íü çýýëèéí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà ãýäýã òàëààñ íü ìåíåæìåíòèéã ¿íýëýõ
  • Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíû øààðäëàãûí äàãóó áàíêíû àæèëòàíä òàâèãääàã ìåíåæìåíòèéã ¿íýëýõ
  • Íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäýõ òàëààñ íü ìåíåæìåíòèéã ¿íýëýõ
Áàíêíû ìåíåæìåíò çîõèõ ¸ñîîð ÿâàãäàõã¿é áàéãàà ¿åä áàíê áîëîí ò¿¿íèé õàðèëöàã÷ àëäàãäàëä îðæ áàíêíû õÿìðàë öààøèëáàë ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðèéã àëäàãäóóëàõ øàëòãààí áèé áîëæ áàéäàã.
Ìóó ìåíåæìåíòèéã òýìäýãëýõèéí òóëä áàíêíû àæèë÷äáí ñàíààòàéãààð õóóëü çºð÷èõ áîëîí ñàíàìñàðã¿éãýýð àëäàà õèéõ, íàéäâàðòàé øàëãàëòûí òîãòîëöîîã¿é áàéõ, ýðõ á¿õèé õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàã¿é áàéõ çýðýã áàéäëûã èëýðõèéëæ áàéäàã ìèñìåíåæìåíò ãýäýã îéëãîëò ãàð÷ èðñýí. Áàíêíû ìåíåæìåíòèéí ñóäàëãààíû íýã ãîë õ¿ðýý íü ìèñ ìåíåæìåíòèéí àñóóäàë áàéäàã.
            Ýäèéí çàñãèéí ìèêðî ò¿âøèíä ¿ð äàãàâàðàà ¿ëäýýæ áàéäàã ñàíõ¿¿ãèéí åðºíõèé õÿìðàëûí ¿åä ìèñìåíåæìåíò íü àëäàãäëûã íýìýãä¿¿ëæ, íººöèéã áóðóó áàéðøóóëæ, ¿éë àæèëëàãààã ýðñäýëòýé áîëãîæ, èíôëÿöèéí ò¿âøèíã îðóóëæ õ¿¿ã ºíäºð ò¿âøèíä òîãòîîñíîîð áàíêíû õÿìðàëûã ã¿íçãèéð¿¿ëæ áàéäàã.
            Áàíêíû õÿìðàë ã¿íçãèéð÷ áàéãàà ¿å øàòûã ¿íäýñëýí ìèñìåíåæìåíòèéã 4 àíèëíà .¯¿íä:
1.    Òåõíèêèéí ìèñìåíåæìåíò
2.    ¨ñ ñóðòàõóóíû ìèñìåíåæìåíò
3.    Õýðöãèé áóþó ò¿ðýìãèé ìèñìåíåæìåíò
4.    Çàëèëàíãèéí ìèñìåíåæìåíò
1. Ýíý ìèñìåíåæìåíò íü äàðààõ òîõèîëäîëä èëýð÷ áàéäàã.
·         Áàíê äºíãºæ ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäàæ çàëóó áàéãàà ¿åä, óäèðäëàãà òóðøëàãàã¿é áàéãàà ¿åä, çàõ çýýëð¿¿ ò¿ðýìãèé áîäëîãî ÿâóóëæ áàéãàà ¿åä
·         Áàíêíû áîäëîãûã ººð÷ëºõ, ñîëèãäîõîä õ¿ðãýæ áàéäàã ýçýìøèã÷ áîëîí óäèðäëàãàà áàíê ñîëèõ ¿åä
·         Çàõ çýýëèéí øààðäëàãà ººð÷ëºãäºõ ò¿¿íèéã óðüä÷èëàí õàðàõ ÷àäâàðã¿é ¿åä
2. Ýíý ìåíåæìåíòèéí ¿åä ººðòºº èòãýõ èòãýëèéã õàäãàëæ, õ¿íä áàéäëààñ ãàðàõ ãàðö îëîõûí òóëä öàã õîæèõ çîðèëãîîð ºìíºõ áîëîí îäîîãèéí àëäàãäëûã íóóí äàðàãäóóëæ áàéäàã. Ýíý ìèñ ìåíåæìåíòèéí çîðèëãî íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà õýâèéí ÿâàãäàæ áàéíà ãýäýãò èòã¿¿ëýõèéí òóëä õóâü íèéë¿¿ëýã÷äèéí íîîãäîë àøãèéã ººð ýõ ¿¿ñâýðýýñ îëãîõ çýðýã áîäèò áàéäàëòàé îãò òîõèðîõã¿éãýýð ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ººð÷èëæ ¿¿íèéãýý ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìò äýý𠺺ð÷ëºëò îðóóëàõ çàìààð òóñãàæ ýõëýäýã. Ýíý íü îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíã áóðóó õèéæ, çýýëèéí àíãèëëûã ººðººð õèéæ, òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ ãýõ ìýò çàìààð áàíêíû áîäèò áàéäëûã íóóí äàðàãäóóëäàã.
3. Ýíý ìèñìåíåæìåíò íü ¸ñ ñóðòàõóóíû ìèñìåíåæìåíò õºðºíãèéí àëäàãäàë, íîîãäîë àøãèéí áóóðàëòûã íóóæ ÷àäàõã¿é áîëñîí ¿åä õèéãääýã. Ýíý ìèñìåíåæìåíòèéí çîðèëãî íü áàéäàë ñàéæðàõ õ¿ðòýë áàãà ÷ áîëñîí õóãàöààíä íººö òàòàõ, öàã õîæèõîä ÷èãëýãääýã. Õýðöãèé ìèñìåíåæìåíòèéí ¿åä õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äýýñ çàõ çýýëèéí õ¿¿ãýýñ ºíäºð õ¿¿ãýýð õàäãàëàìæ òàòàõ, õàäãàëàìæèéí õóãàöààã ñóíãàõ, ãýðýýíä çààãäààã¿é ºíäºð õ¿¿ã çýýëäýã÷äýýñ àâàõ, çºâõºí ¿íýò öààñ âàëþòûí àðèëæààíààñ ìºí㺠õ¿¿ëýõ àæèëëàãàà ÿâóóëààä çîãñîõã¿é ¿ë õºäëºõ õºðºíãº, ãàçàð çýðãèéí äàìëàí õóäàëäààëàõ çýðýã àðãà õýìæýý àâäàã.
4. Ýíý ìèñìåíåæìåíò íü íèéãýìä èõýýõýí õýìæýýíèé õîð õºíººë àâ÷èðäàã. Îëîí ÿíçûí àðãààð /òóõàéëáàë õóóðàì÷ õèé õîîñîí àæ àõóéíóóäûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, ººðñäèéí òºðºë õàìààòàí, îõèí êîìïàíèóäàä õºðºí㺠òºâëºð¿¿ëýõ/ áàíêíààñ õºðºí㺠ãàð÷ õàðèëöàã÷èéí ýðýëòèéã õàíãàõûí îðîíä çàëèäàã÷ áàíêóóäûí õºðºí㺠àðâèæèõàä õ¿ðãýäýã.

Лекц №5                           
Ашгийн удирдлага
Санхүүгийн удирдлага
Санхүүгийн үйл ажиллагааны үндсэн агуулага нь санхүүгийн бодлого чиглэлийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн санхүүгийн харилцааны хэлбэрийг бүрдүүлэх хэрэгжүүлэх дүн шинжилгээ хийх улмаар сайжруулахад чиглэгдэнэ. Санхүүгийн удирдлага нь:
  1. Харилцааны хэлбэр зарчимыг боловсруулах
  2. Түүнийг хэрэгжүүлэх практик үйл ажиллагааг тогтоох
  3. Цаашид сайжруулах засан залруулах  талаар судалгаа хийх дүгнэлт гаргах үе шаттайгаар явагдана.
Санхүүгийн удирдлагын үйл ажиллагаа нь олон талтай өргөн хүрээтэй нарийн төвөгтөй учираас түүнийг хэрэгжүүлэх явцад төрийн альч шатны байгуулага хамаарагдна.Тэдгээрийг дараах үндсэн хэсэгт хуваана.
  1. Санхүүгийн ерөнхий удирдлагын байгууллагууд
  2. Санхүүгийн шуурхай удирдлагын байгууллагууд
  3. Санхүүгийн салбар нэгжийн удирдлагийн байгууллагууд гэж үндсэн 3 хэсэгт хуваана.  
Банкны ашиг, алдагдал орлрго зарлага, ашгийн тайлан нь олсон орлого, тодорхой хугацаанд гарсан зардалын хэмжээг тусган харуулна. Актив нь гүйлгээний орлогын үндсэн хэсгийг бүрэлдүүлж, Пассив нь гүйлгээний зардлыг үндсэн хэсгийг үүсгэнэ. Банкны орлогын үндсэн эх үүсвэр нь орлого авчирдаг активаас орох хүүгийн орлого байдаг бөгөөд үүнд эхэвчлэн зээл үнэт цаас бусад банкинд байршуулсан мөнгөн активын хэсэг болсон хүүтэй дипозит, орлого ордог. Эдгээр орлогныг оруулахтай холбогдон гарсан үндсэн зардалуудад хадгаламж эзэмшигчдэд төлсөн хүүний төлбөр банкны албан хаагчдад олгосон цалин хөлс, барилга, тоног төхөөрөмжийн ашиглалттай уялдан гарсан нэмэгдэл зардал, зээлийн болзошгүй алдагдлын санд руулсан хөрөнгө, татвар, туслах чанарын зардлууд тус тус хамаарна.
Цэвэр орлого=орлого – Зарлага
Цэвэр орлогоо нэмэгдүүлэх боломж
  1. атив бүрийг ашигласнаас олох орлогын дундаж түшинг нэмэгдүүлэх
  2. хамгийн их дундаж орлого оруулдаг активт ашигтайгаар хөрөнгө дахин хувиарлах
  3. хүүний төлбөрийг бууруулах буюу хүүний биш зардалыг багасгах
  4. Банкны хувьд депозитын болон дипозитын биш зээллэгээ хямд байхуцаар дипозитын бааз суурийн бүтцийг өөрчлөх    
  5. татварыг илүү чадварлаг удирдсанаар төлбөл зохих татварын дүнг бууруулах зэрэг болно.
           Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíààñ îëæ áóé îðëîãûã:  Õ¿¿ãèéí îðëîãî, Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî, Åðäèéí áóñ îðëîãî ãýæ àíãèëäàã.
           Õ¿¿ãèéí îðëîãî íü áàíêíû áóñäàä çýýëä¿¿ëñýí çýýëèéí õ¿¿ áîëîí ¿íýò öààñíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí õ¿¿ãýýñ îëîõ îðëîãóóä áàãòäàã.
Зээлийн хүү, шимтгэл нь банкны үндсэн нөөцийг бий болгодог. (Энэ нь ихэвчлэн нийт орлогын 2\3-ийг бүрдүүлдэг)
Зээлийн орлогын дараах ач холбогдлоороо татвар ногдуулдаг, ноогдуулдаггүй хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны орлого, холбооны фонд худалдан авах ба үнэт цаасыг буцааж худалдсанаас (худалдан авах) орох хүүний орлого, буад бакуудад байршуулсан хугацаатай депозитын хүүний орлого тус тус орно. Хүүний орлого бүрдүүлж буй орлогын ач холбогдол харьцангуй зүйл бөгөөд хүүний хувь хэмжээ, зээлийн эрэлтийн өөрчлөлтөөс хамаарч жил бүр өөрчлөгдөж байдаг хэдий ч зээлийн хүүний орлого нь үнэн чанартаа банкны орлогын орлогын үндсэн хэсэг болдог.  
           Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî ãýäýã íü áóñàä ¿éë àæèëëàãààíààñ îðæ èðýõ îðëîãî, øèìòãýë, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñíèé õºëñ ãýõ ìýò îðëîãóóä îðäîã.
  • Зээл үнэт цаасны орлогоос бусад орлогыг хүүний бус орлого гэж нэрлэнэ.
Хүүгийн бус орлого нь гол төлөв дипозитын дансны үйлчилгээний хөлс банкны бусад үйлчилгээний төлбөрөөс бүрдэнэ.
           Åðäèéí áóñ îðëîãî ãýäýã íü áàíêíû áàéãóóëëàãàä áàéíãà òîõèîëääîãã¿é, ãýíýòèéí ¿éë ÿâäëààñ îðæ èðýõ îðëîãî þì.
Áàíêíû áàéãóóëëàãûí íèéò çàðäëûã: Õ¿¿ãèéí çàðäàë, Õ¿¿ãèéí áóñ çàðäàë, Åðäèéí áóñ çàðäàë.

Лекц №6.                
Банкны эрсдэлийн менежмент ба аудитын үйл ажиллагаа
               Улсын эдийн засгийн хөгжилд гол нөлөөлөгч үүрэг гүйцэтгэдэг байгууллага бол банк юм. Банк нь хүн амын хадгаламжийг цуглуулан, бараа бүтээгдэхүүнд ажил үйлчилгээ,хөрөнгө оруулалтын төлбөрийн хэрэгслийг хангаж, бизнес худалдааны хөгжлийг санхүүлэх үүрэг гүйцэтгэнэ. Энэхүү үүргээ найдвартай бөгөөд үр өгөөжтэй хэрэгжүүлэхийн тулд банк бүр нийт ард түмний болоод бизнесийн түншүүдийн итгэл найдварыг баттай олж авсан байх нь чухал юм. Тухайн нэг улс үндэстний ч юм уу эсвэл олон улсын хэмжээнд банкны системийн тогтвортой байдал чухамхүү дээрх шалтгааны улмаас ямагт олон нийтийн анхаарлын төвд оршино.
Зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шууд нөлөөлөх утгаараа банкны байгууллага өндөр хөгжилтэй болоод хөгжлийн  эхний шатандаа яваа аль ч улсын орнуудын хувьд чухал байр суйр эзэлдэг.
Ялангуяа социолист системийн орнуудын хувьд улсын (нэрийн)банк гэсэн ганц ойлголт байсан болохоор монгол улсын хэмжээнд зах зээлийн харилцаанд шилжиж эхлэхтэй холбогдон банкны удирдлага зохион байгуулалтын талаар зохих өөрчлөлт хийж шинэчлэх нь зайлшгүй шаардлагатай болсон юм.
Тийм учраас нэг шатлалтай банкны системээ хоёр шатлалтай болгож Монгол улсын төв банк ба арилжааны банк гэсэн  зохион байгуулалтанд шилжсэн байна.
Арилжааны банкны санхүүгийн зуучлагч, бизнес эрхлэгч байгуулагын хувьд зах зээлд үйл ажиллагаагаа зохион байгуулж байгаа аж ахуйн газар олгох зээлгүйгээр цаашид өргөжин хөгжих үндэсгүй юм. Иймд нэг талаас мөнгө өмчлөгч нөгөө талаас мөнгөний эрэлттэй субектүүдийн дунд зээлийн ажилгаагаар дамжуулан зуучлах үүргийг банк хүүлээдэг байна.
Арилжааний банкны үйл ажилгааны цар  хүрээ түүүний ашигт ажилгаанд юуны өмнө татан төвлөрүүлсэн мөнгө хөрөнгийн хэмжээ чухал үүрэгтэй.
Арилжжаны банк нь тэрхүү татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүн хөдөлгөөний онцлог зэргийг танин мэдсэний үндсэнд тэдгээрийг оновчтой байршуулж тухайн зээдэгчийн бизнесийн үйл ажилгаанд дэмжлэг үзүүлэх, түүнчлэн улс орны эдийн засаг амьдралын хэвийн нөхцлийг хангахад  зайлшгүй шаардагдах мөнгөн эрглтийг тогтмол болгох болон хувь нийлүүлэгчидийнхээ мөнгийг аравжуулах үүрэгтэйгээр тэдний хатуу хяналтын доор ажилладаг санхүүгийн байгууллага юм.
Ийнхүү банкны тогтолцоо нь зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд зохицсон улам илүү үр ашиг олох бололцоог өөртөө үйлчлүүлэгч байгууллагад олгох нөхцлийг бүрдүүлсэн байдлаар хөгжих учиртай юм. Ингэхдээ нэгдүгээрт улсын хэмжээнд төрийн мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх эрх бүхий Төв банк, хоёрдугаарт бусдын мөнгөн хөрөнгийг хуримтлуулан хадгалж, өөрийн нэрийн өмнөөс зээл олгох, төлбөр тооцоо хийх зэрэг санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлдэг ашгийн төлөө бизнесийн    
байгууллага болох арилжааний банк гэсэн үндсэн хоёр зохион байгуулалтаар тогтолцоогоо бүрдүүлнэ. Ийм тогтолцоонд хамаарагдах банкны аль ч зохион багуулалтыг улам боловсронгуй болж хөгжих үндсэн нөхцлийг тэдгээрийн нягтлан
бодох бүртгэл, санхүүгийн системд хийх өөрчлөлт шинэчлэлт, хяналт шалгалтын тогтвортой үйл ажилгаа  бүрдүүлж өгдөг учиртай.
Өөрөөр хэлбэл төв болон арилжааний банкуудын удирдлага зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож хөгжүүлэх үндсэн арга хэрэгсэл бол тэдгээрийн нягтлан бодох бүртгэл санхүүгийн оновчтой систем, хяналт шалгалтын найдвартай үйл ажилгаа мөн.
Улсын төв болоод арилжааний банк нь зах зээлд оролцогч төсвийн ба бизнесийн бүх байгууллага, ард эргэдийн мөнгөн хөрөнгө хадгаламж, түүний өөрчлөлт хөдөлгөөнийг төвлөрүүлэн бүртгэж, хяналт тавьж байдаг тул нийгэм эдийн засгийн амьдралд түүний гүйцэтгэх үүрэг өндөр юм. Тийм ч учраас банкны үндсэн үүрэг нь бүртгэл гүйлгээний ажлын шинж чанараар тодорхойлогдож байдаг билээ. Банкны нягтлан бүртгэл, санхүүгийн тайлан нь зах зээлд оролцогч байгууллагууд, ард эргэдэд оллгосон урт богтно хугацааны  зээл хөрөнгө хөрөнгө оруулалтын санхүүжилт, гүйлгээнд яваа мөнгөний хөдөлгөөн, улсын төсвийн орлого, зарлагын гүйлгээ, үлдэгдэл харилцагч байгууллагуудын хөрөнгийн эргэлт үлдэглийг байдаг нэг ёсны хяналтын давхар бүртгэл болох учир бусад байгууллагынхаа нилээд онцлог ялгаатай юм.
Өөрөөр хэлбэл төсвийн болон бизнсийн бүх байгууллагуудын банкаар дамжсан мөнгөн гүйлгээ, тэдгээрийн үлдэгдлийг өдөр бүр тодорхойлж, өдрийн баланс гаргаж байдаг нь абнкны нягтлан бодох бүртгэл, тайлангын давуу тал, онцлог ялгааг илтгэн харуулж байдаг билээ. Иимээс банкны (төв болоод арилжааны банкууд адилхан ) нягтлан бодох бүртгэл, гүйлгээний ажлыг оновчтой зөв зохион байгуулах нь улсын зах зээлийн эдийн засагт нэн чухал ач холбогдол үзүүлнэ. Тэрхүү ач холбогдлыг банкны хянат шалгалтын ажил тогтвортой баталгаажуулж, аудитийн үйл ажиллагаа улам илүү баталгаатай итгэл үнэмшлийг олон  нийтэд төрүүлж байдаг учиртай.
Ягаад гэвэл бизнесийг ухуулаг тооцоотой явуулахад банкны удтрдлага, түүний хяналт эрхэлсэн байгууллага, гадаад аудит гэсэн гурван талын гүйцэтгэх үүрэг нэн чухал болно. Энэ чанараар нь дээрх гурван субьектийн хүлээх үүрэг хариуцлагын талаар тодруулж авч үзье.
НЭГ.   Банкны удирдлагын хүлээх үүрэг хариуцлага
Бол банкны бизнес эрхлэгчид мэргэжлийн хувьд ур чадвартай, хангалттай дадлага туршлагатай байх суурь юм.
           Мөн үйл ажиллагаа явуулахдаа алдагдлаас урьдчилан сэргийлэх тохиромжтой арга хэмжээг онцлон харгалзаж үзхийн зэрэгцээ төлбөрийн чадвар, ликвидийн талаар гаргасан хууль зүйн болоод зохицуулах заалтуудыг чандлан мөрдөж хувьцаа хадгаламж эзэмшигчид зээлдэгчийн эрх ашгийг хамгаалж чаддаг байх асуудал чухал юм.
Нөгөө талаар санхүүгийн тайлангаа улсын хууль тогтоомжийн дагуу бэлтгэн гаргах хариуцлагыг банкны удирдлага хүлээх бөгөөд түүндээ банкны санхүүгийн байдал, үйл ажилгааны үр дүнг нягтлан бодох бүртгэлийн нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн зарчим, олон улсын болоод үндэсний стандартын дагуу үнэн зөв тусгасан байх   ёстой.
Ингэснээр өөрийн үйл ажилгааны шинж чанар, хэм хэмжээнд тохирхуйц дотоод  хяналтыг зохион байгуулж тэдний ажлын үр дүнд тулгуурлан цаг үе, нөхцөл байдалдаа зохицсон арга хэмжээг авч, шуурхай удирдах бололцоог бүрдүүлнэ.
Хоёр. Банкны хяналтын үүрэг хариуцлагын ач холбогдол нь хадгалмж эзэмшигчидийн эрх ашгийг хамгаалхад чиглэх бөгөөд өөрийн банкны тогтвортой бат бэх байр суурийг хангах зорилгортой хосолж байдаг. Банкны хяналтын систем туйлын үнэнч шудрага дадалага туршлага эзэмшсэн байхын зэрэгцээ банкны бизнесийн эрсдлийг хамгаалж, мөнгөний гадагш урсах зарлагын багтаамж бүхий хөрвөх хөрөнгөтэй байх боломж нөхцлийг бүрдүүлхэд анхаарлаа төвлөрүүлнэ.
Банкны ухаалаг хяналтын нэг гол  тулгуур бол капиталын хэмжээ зүй зохистой байгаа эсэхийг  байнга хянаж, түүнийг нийт хөрөнгөнд харьцуулагдсан тогтвортой хэмжээнд байлгах боломж нөхцлийг цаг ямагт бүрдүүлхэд чиглүүлнэ. Банкны хөрөнгийн чанарт хяналтын системийг анхаарч, түүнийг нягт нямбай, шудрага зөв үнэлэх асуудал чухал юм.
Хөрөнгийг үнэн зөв үнэлж шийдвэрлэх нь банкны удирдлагын эн тэргүүний үүрэг хариуцлага байдаг бол тэрхүү шийдвэрийг бодит үндэслэлтэй гаргасан гэдгийг нотлох нь хяналтын систем (хянагчын )-ийн үүрэг болдог байна.   
   Мөн нягтлан бодох бүртгэл тайлангийн хөтлөлт нь банкны үйл ажиллагааг бүхэлд нь үр дүнтэй, өгөөжтэй явуулах боломжийг хэрхэн бүрдүүлж байгаад дүгнэлт өгч, учирсан эрсдэл, элдэв хууран мэхлэлтийн эсрэг арга хэмжээ авахад дотоод хяналтын систем гол байр сууриа байнга илэрхийлж байна.
     Энэ арга хэмжээг зохион байгуулахдаа ихэвчлэн газар дээрх шалгалт хийх юм уу эсвэл тогтмол тайлагналын үр дүн ба статистик тоон мэдээнүүдийг цуглуулж тайлбар өгөх зэргээр ажиллана.
Гурав. Банкны гадаад аудитийн үүрэг хариуцлага бол тухайн банкинаас хэвлэн гаргасан санхүүгийн тайланд түүний санхүүгийн байдалд, үйл ажиллагааны үр дүнг хэрхэн үнэн зөв бүрэн тусгасан гэдэгт дүгнэлт өгхөөс эхэлнэ. Аутийн байгууллага болоод ауиторын зүгээс нягтлан бодох бүртгэл, дотоод хяналтын талаар судалгаа хийж, үнэлэлт өгөх ажил гүйлгээ болон дансдын харилцааг үндсэн баримтжуулалтаар нь шалгах, лавлах зэрэг бусад баталгаажуулах үйл ажиллагааг явуулна.
Аудитын хамрах цар хүрээ:
1.    банкны гүйлгээтэй эрсдлийн онцгой шинж байдлыг тодруулан зохих үнэлгээ өгөх
2.    банкны үйл ажиллагааны цар хэмжээнээс хамааран богино хугацаанд үүсч болох нөхцөл, учрах эрсдэл зэргийг тогтоож дүгнэлт гаргах.
3.    Ажил гүйлгээг боловсруулахад компютерийн системийн үр нөлөөг тодорхойлж, түүний ач холбогдолд үнэлэлт өгөх.
4.    Үйл ажиллагааны явцад янз бүрийн зөвшөөрөл олгох эрх мэдлийн зохицуулалтын нөлөө, банкны цаашидын тогтолцоог төлөвшүүлэхэд ямар үр дүнд хүргэх боломжтойг тодорхойлох
5.    НББ, аудитийн үйл ажиллагааны практикт байгаагүй шинэ бүтээгдэхүүн, банкны үйл ажиллагаанд гарч ирэх боломж, тохиолдлыг урьдчилан тааварлаж мэдэх түүндээ дүгнэлт гаргах зэрэг чиглэлийн ажил үйлчилгээ зэрэг юм.

Банкны аудит ба аудиторуудын үйл ажиллагааны үндсэн зорилт бол нбб-ийн батлагдсан бодлогод нийцүүлэн банкны байгуулагаас бэлтгэсэн санхүүгийн тайланд аудит хийж тэрхүү тайлангийн талаар өөрийн дүгнэлтийг холбогдох стандартын хүрээнд илэрхийлж, албан ёсоор тайлагнахад чиглэгдэнэ.
Банкны аудит хийх ажлын үе шатууд:
  1. Аудит хийх гэрээт ажлын хугацааг товлох
  2. банкны аудит хийх ажлаа төлөвлөх
  3. банкны дотоод хяналтын найдвартай түшинг тогтоох
  4. банкны аудитын бие даасан үйл ажиллагаа явуулах
  5. банкны санхүүгийн тайлангийн талаар дүгнэлт тайлан гаргах

Лекц  №7.                  
Бàíêíû ïàññèâ ò¿¿íèé óäèðäëàãà
Áàíê íü áóñäûí õºðºíãèéã ººðèéí íýðèéí ºìíººñ ã¿éëãýýíä ãàðãàæ áàéäàã ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷ þì. Èéìýýñ õºðºí㺠òàòàõ íü áàíêíû ìåíåæìåíòèéí ãîë ÷èãëýë áàéäàã áºãººä ¿¿íèéã àìæèëòòàé õèéñíýýð áàíêàíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð á¿ðääýã. Áàíêíû ìºíãºí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð íü áàíêíû òàéëàí òýíöýëèéí áàðóóí ãàð òàëä áàéðëàíà. Ýíý õýñãèéã áóñäààñ òàòñàí õºðºí㺠áà ººðèéí õºðºí㺠ãýæ õî¸ð àíãèëíà. Áóñäààñ òàòñàí õºðºí㺠íü íýã ¸ñíû ºð òºëáºð áàéäàã áà òýäãýýðèéã åðºíõèéä íü äåïîçèò ãýíý.
Áàíêíû ººðèéíõ íü àâñàí çýýë íü ò¿¿íèé õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã á¿ðä¿¿ëäýã äàðààãèéí ýõ ¿¿ñâýð þì. Õàäãàëàìæ  õàðèëöàõ äàíñ áàíêíû ººðèéíõ íü àâñàí çýýëèéã íèéòýä íü ïàññèâ ãýæ íýðëýäýã. Áóñäààñ òàòñàí õºðºí㺠ò¿¿íèé óäèðäëàãûí ãîë çîðèëãî íü áàíêíû çîðèëãûã õàðèëöàã÷äûí ñîíèðõîëòîé îíîâ÷òîé òîõèðóóëàõ ÿâäàë þì. Ïàññèâûã óäèðäëàãûí áàíêíû çîðèëãî íü:
1.    Îðëîãî îðóóëààã¿é ýõ ¿¿ñâýð òàòàí àâàõã¿é áàéõ
2.    Àêòèâûí ¿éë àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ áîëîí áàíêíû ºð òºëáºðûã áàðàãäóóëæ ÷àäàõ õýìæýýíèé çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õàéõ, òàòàõûã èë¿¿ä ¿çýõ
3.    ×àíàð ñàéòàé çàðäàë áàãàòàé ýõ ¿¿ñâýðèéã òàòàõ
4.    Óðò õóãàöààòàé õ¿¿ íü áàãà õýëáýëçäýã ýõ ¿¿ñâýðèéã òàòàõ
5.    Õÿëáàðõàí òàòàí àâ÷ áîëîõ ýõ ¿¿ñâýðèéã áýëýí áàéäàëä  áàéëãàõ, ò¿¿íèéãýý áàðüæ áàéõ
6.    Ãàðàë ¿¿ñëèéí õóâüä ýðãýëçýýòýé ýõ ¿¿ñâýðò øèíæèëãýý õèéõ, áàíêàíä òºâëºð¿¿ëýõã¿é áàéõ
a.    Ãýìò õýðýãò òàòàí îðóóëàõ
b.    Áàíêíû íýð õ¿íä óíàõ
c.    Õàðèëöàã÷äûã õºíäèéð¿¿ëíý
d.    ¿éë àæèëëàãààã ýðñäýëä îðóóëàõ ãýñýí õîð óðøèãòàé áàéäàã.
7.    Õºðºí㺠òàòàí òºâëºð¿¿ëæ áàéõäàà õÿíàëò òàâèõàä á¿ðýí áîëîìæòîé õºðºíãèéã õàäãàëàìæ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºä òàòàõûã ýðìýëçýõ.
Ïàññèâûã óäèðäàõ áàíêíû ýäãýýð çîðèëãûã:
1.    Õýðýãëýã÷èéí åðºíõèé øààðäëàãà
2.    Ñîíèðõîë òàòñàí îðëîãîòîé áàéõ
3.    Íàéäâàðòàé õàäãàëàãäàæ áàéõ
4.    Ýðãýí òºëºãääºã áàéõ ãýäýãòýé íèéö¿¿ëýõ õýðýãòýé.
ªºðººð õýëáýë áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿í íü äýýðõ øààðäëàãóóäûã õàíãàæ áàéõààð óäèðäàãäàæ áàéõ  õýðýãòýé. Ýäãýýð øààðäëàãóóäûã ñîíãîäîã øààðäëàãóóä ãýæ íýðëýäýã. Ïàññèâûã óäèðäëàãûí äýýð äóðäñàí ¿íäñýí õ¿ðýýíýýñ ãàäíà ïàññèâò íºëººëäºã ãàäààä íºëººëëèéã àíõààðàõ õýðýãòýé. ¯¿íä:
1.    Óëñ îðíû ìºíãºíèé ýðãýëòèéí áàéäàë, ìºíãºíèé ÷ºëººò ýõ ¿¿ñâýðèéí õîìñäîë
2.    Áàíêíû õÿíàëò øàëãàëò, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí óäèðäëàãûí ÷èãëýë
3.    Áàíê õîîðîíäûí ºðñºë人í
4.    Áàíêíû íºëººíèé õ¿ðýý
Äýýðõ îð÷íû ñºðºã íºëººëëèéã ñààðìàãæóóëàõàä ïàññèâûí óäèðäëàãà  ÷èãëýãäýæ áàéõ ¸ñòîé. Ïàññèâûí óäèðäëàãûí ¿íäñýí ÷èãëýë íü äàëàéö, à÷ õîëáîãäîë çýðãýýðýý ÿëãààòàé áîëîâ÷ äàðààõ åðºíõèé àñóóäëóóäûã õàìàðäàã. ¯¿íä:
1.    Òàòàí òºâëºð¿¿ëæ áàéãàà õºðºíãèéí õýìæýý
2.    Õºðºí㺠òàòàí òºâëºð¿¿ëæ áàéãàà õóãàöàà
3.    Õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äèéí òºðºë, ñàëáàð, á¿ñ íóòàã
4.    Òàòàí òºâëºð¿¿ëæ áàéãàà õºðºíãèéã ýðã¿¿ëýí òºëæ áàéãàà çàð÷èì, æóðàì
5.    Õ¿¿ãèéí ò¿âøèí ò¿¿íèéã ººð÷ëºõºä õ¿ðãýäýã øàëòãààí
6.    Áàíêíû ïàññèâûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áè÷èã áàðèìòûã áîëîâñðóóëàõàä àâàõ øèìòãýë, òºëáºð
7.    Ïàññèâûí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýãýýñ íºãººä øèëæ¿¿ëýõ øèíæ ÷àíàðûã íü ººð÷ëºõ áîëîìæ íºõöºë
8.    Õóãàöààíààñ íü ºìíº õàäãàëàìæ òàòàõààñ ñýðãèéëñýí æóðàì ãýõ ìýò.
Ïàññèâûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé óäèðäëàãà íü äýýðõ àñóóäëóóäûí õ¿ðýýíä õèéãäýõäýý áàíêíû òàâüæ áóé çîðèëãîòîé íÿãò óÿëäàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé. Áàíêíû áàðüæ áàéãàà áîäëîãî àêòèâ áîëîí ïàññèâûí óäèðäëàãàä äàðààõ 2 ÷èãëýëýýð õèéãäýíý.
1.    Áàíêíû àëü íýã òîäîðõîé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûí óäèðäëàãà
Áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã óäèðäàõäàà áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðò ººð÷ëºëò îðäîã. Ýíý ººð÷ëºëò íü çàéëøã¿é áàéäëààñ ýñâýë õ¿÷ýýð õéèãääýã. Ýíý ¿éë àæèëëàãààã á¿òýýãäýõ¿¿í ãàðãàõ ýõíèé ¿å øàòàíä õèéíý. Åð íü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð íü õýðýãëýã÷èéí ¿íäñýí øààðäëàãà ñîíèðõîëä òîõèð÷ áàéõ ¸ñòîé.
2.    Áàíêíû áàãöûí óäèðäëàãà
Áàãöûí óäèðäëàãà íü òîäîðõîé ÷àíãà ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò áàãàõàí õóãàöààíû òóðøèä ÷ òîãòâîðòîé áàéõàä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé. Áàíêíû çîðèëãî, áîäëîãîä íèéöýõã¿é ãýìò õýðãèéí øèíæ ÷àíàðòàé ºíäºð ýðñäýë áèé áîëãîæ áàéäàã áàíêíû àæèë÷äààñ îíöãîé íàðèéí ìýðãýæëèéí àæèëëàãàà øààðäñàí îäîîãèéí áàéãàà ò¿âøèí㺺ð õèéæ ÷àäààã¿é á¿¿òýýãäýõ¿¿íèéã áàãöàíä îðóóëàõûã çºâøººð÷ áîëîõã¿é. Ïàññèâûí áàãöàä á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýçëýõ õóâèéí æèíä  òîãòîîõ, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð íü á¿ëýãëýõ, ãàäààä îð÷íû íºëººë뺺ð òýäíèé ýçëýõ õóâèéí æèí ººð÷ëºõ çýðýã òîäîðõîé òààìàãëàë øèíæèëãýýíèé íàðèéí àæèëëàãàà ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíã øààðääàã. ¯¿íýýñ ¿¿äýýä áàíêíû ìåíåæìåíòèéã ºíäºð äýýä òºâøèíä ÿâóóëàõûã øààðääàã.




Лекц 8.              
Àðèëæààíû áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàð,
òàéëàí òýíöýë ба гадаад худалдааны санхүүжилт
Òàéëàí òýíöýë íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà ÿìàð áàéãààã õàðóóëäàã ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìò þì. Òàéëàí òýíöýë íü õî¸ð õýñýãòýé.
1.    Ïàññèâ òàë íü áàðóóí ãàð òàëä áàéðëàõ áºãººä áóñäààñ òàòñàí õºðºíãº, ýçýìøèã÷äèéí õºðºíãèéã õàðóóëäàã.
2.    Àêòèâ òàë íü ç¿¿í ãàð òàëä áàéðëàõ áºãººä òýäãýýð õºðºíã¿¿äèéí áàéðøëûã òýìäýãëýäýã.
Àðèëæààíû áàíêíû òàéëàí òýíöýëýýñ ò¿¿íèé òºëáºðèéí ÷àäâàðûã òîäîðõîéëæ áîëäîã. Òºëáºðèéí ÷àäâàðûã ÿâöóó, ºðãºí ãýñýí 2 óòãààð òîäîðõîéëäîã.
ßâöóó óòãààðàà áàíê íü ººðèéí õàðèëöàã÷, õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äýä õ¿ññýí öàãò íü õ¿ññýí õýìæýýãýýð íü õ¿ññýí äýâñãýðòýýð íü ìºíãèéã ãàðãàæ ºãºõ ÷àäâàðûã õýëäýã.
ªðãºí óòãààðàà àðèëæààíû áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàð íü äýýðõ äýýð íýìýõ íü íàéäâàðòàé õàðèëöàã÷èääàà õ¿ññýí õýìæýýíèé çýýëèéã ãàðãàæ ºãºõ ÷àäâàðûã õýëíý.
Àðèëæààíû áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàðûã òàéëàí òýíöýëýýñ õàðæ áîëíî. Áàíê àêòèâàà òàéëàíò áàéãàà ¿íýýð õóäàëäààä, ïàññèâò  áàéãàà á¿õ òºëáºðèéã òºëºõ ÷àäâàðûã àðèëæààíû áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàð ãýíý. Áàíêíû àêòèâ, ïàññèâûí õîîðîíäûí çºð¿¿ íü õóâüöààíû õýëáýðýýð áàéãàà áàíêíû õºðºíãèéí áîäèò õýìæýý þì. ¯¿íèéã áàíêíû ººðèéí õºðºí㺠ãýíý . ¯¿íèéã òîìú¸îëáîë:
Àêòèâ – ïàññèâ = ªºðèéí õºðºíãº
Õàðèí áàíê òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëíî ãýäýã íü áàíêíû ïàññèâ íü àêòèâààñàà èõ áóþó õóâü íèéë¿¿ëñýí õºðºíãèéí õýìæýý òýãòýé òýíö¿¿ áóþó òýãýýñ áàãà áîëîõûã õýëäýã. Áàíêíû õóâüöààíû õýëáýðòýé õºðºí㺠ººðººð õýëáýë ººðèéí õºðºí㺠íü àêòèâ ïàññèâûí ÿëãàâàðààð òîäîðõîéëîãääîã ó÷èð ïàññèâûí ä¿í äýý𠺺ðèéí õºðºíãèéí õýìæýýã íýìñýí íèéëáýð íü íèéò àêòèâûí õýìæýýòýé òýíö¿¿ áàéíà. ¯¿íèéã òîìú¸îëáîë:
Ïàññèâ + ªºðèéí õºðºí㺠= Àêòèâ
Èéìýýñ áàíêíû òàéëàíã òýíöýë ãýíý.
Áàíêíû óäèðäëàãà áà áàíêûã óäèðäàõ ïîðòôåëèéí àðãà
Ýðò äýýð ¿åä áàíêíûõàí ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìò áè÷ãýý ïîðòôåëü õýìýýõ øèðýí ö¿íõýíäýý õàäãàëäàã áàéâ. Îäîî ¿åä ñàíõ¿¿ãèéí òîîöîîíû áàðèìò áè÷ã¿¿ä ¿ë ¿çýãäýã÷ ýëåêòîðîí õýëáýðòýé áàéõ áîëñîí õýäèé ÷ ïîðòôåëü ãýäýã ¿ã õàäãàëàãäñàí õýâýýð áîëîâ÷ àãóóëàãà íü ººð÷ëºãäºæ àêòèâ ïàññèâûã õàìòàä íü õýëæ áàéãàà þì. Áàíêíû ìåíåæìåíòèéí ãîë ¿¿ðýã íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëäàã çààâðûí äàãóó áàíêíû ïîðòôåëèéã óäèðäàõ ÿâäàë þì. Ïîðòôåëèéã óäèðäàõ çîðèëãûí íýã íü áàíêíû àøãèéã íýìýãä¿¿ëýõ ÿâäàë áàéäàã. Òîäîðõîé öàã õóãàöààíä îëñîí àøèã íü áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéã íýìýãä¿¿ëæ õºðºíãèéí ýçäèéã íü áàÿæèõàä íºëººëäºã.
Áàíêíû ìåíåæåð¿¿ä áàíê àøèãòàé áàéíà ãýäãèéã àþóëã¿é,  õºðâºõ ÷àäâàðòàé áàéõòàé õîëáîí îéëãîõ ¸ñòîé. Äýíä¿¿ èõ ýðñäýëòýé çýýë îëíîîð îëãîõ ýñâýë ºã÷ áàéãàà çýýë íü óðüä÷èëàí õàðàõ áîëîìæã¿é çàðèì õ¿íäðýëä îðîõîä øààðäàãäàõ õºðâºõ ÷àäâàðûã áàíê õàíãàæ ÷àäàõã¿é òîõèîëäîëä áàíê íü òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëîõ ¿íäýñëýëòýé.
Áàíêíû ìåíåæåð¿¿ä áàíêíû ìàðêåòèíãèéí åðºíõèé ñòðàòåãèòýéãýý óÿëäóóëàí õºðºíãèéí áàãöàà óäèðäàõ àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéõ ¸ñòîé. Òóõàéëáàë æèæèã áàíê íü îðîí íóòãèéí ¿éëäâýðëýã÷èä, õýðýãëýã÷äýýñ õàäãàëàìæ õàðèëöàõûã íü òàòàí òºâëºð¿¿ëæ õàðèëöàã÷äàä ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ò¿¿í÷èëýí õýðýãöýýò çýýëèéã îëãîõîä áýëýí áàéõ íü ýäãýýð áàíêóóäûí ãîë çîðèëòóóä þì. Òýãâýë òîìîîõîí êîìïàíèóäûí ìàðêåòèíãèéí òºëºâëºãºº íü æèæèã áàíêíûõààñ íèëýýä èõ ÿëãààòàé áàéäàã. Ò¿¿íèé òºëºâëºãºº íü óäèðäàãääàã ïàññèâ ãýæ íýðëýãääýã äàðààõ õýä õýäýí ìºíãºíèé ýõ ¿¿ñâýð äýýð òóëãóóðëàí õèéãääýã. ¯¿íä:
1.    Äåïîçèòûí ñåðòôèêàò
2.    Ýðãýæ õóäàëäàí àâàõ õýëöýë îðíî.

Лекц 9          
Õàðèëöàõ äàíñ хадгаламжийн óäèðäëàãà
Áàíê íü ìºíãºí õºðºíãèéí îëîí ýõ ¿¿ñâýðòýé áàéäàã. Áàíêóóä ìºíãºí õºðºíãèéíõºº èõýíõ õýñãèéã àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí õàðèëöàõ äàíñ áîëîí õàäãàëàìæóóäààñ á¿ðä¿¿ëäýã. Èéì òºðëèéí äåïîçèòûã ¿íäñýí äåïîçèòóóä ãýæ íýðëýäýã. Îëîí óëñûí òóøëàãààñ õàðàõàä õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãàä ïàññèâûí óäèðäëàãà èõýýõýí ÷óõàë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. ªíäºð õºãæèëòýé îðíóóä áàíêíû èõýýõýí õýñãèéã ïàññèâûí õàðèëöàõ äàíñ ýçýëäýã. Õàðèëöàõ äàíñ íü áàíêíû õóâüä çàðäàë áàãàòàé ýõ ¿¿ñâýðèéí íýã áàéäàã òóë ò¿¿íèéã òàòàõ àñóóäàë áàíêàíä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé. Õàðèëöàõ äàíñûã óäèðäàõäàà õàðèëöàõ äàíñ ýçýìøèã÷èä ò¿¿íèéã þóíä àøèãëàäàã ÿìàð áàéëãàõ ñîíèðõîëòîé áàéíà âý? ãýäýã äýýð ¿íäýñëýõ ¸ñòîé.
Õàðèëöàõ äàíñíû åðºíõèé ¿¿ðýãòýé äàðààõ ÷èãëýë¿¿ä õàìààðíà.
1.    Õàðèëöàõ äàíñ òºëáºð òîîöîî õèéõ õýðýãñýë áîëîõ
2.    Õàðèëöàõ äàíñ íü ìºíãºíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ
3.    Õàðèëöàõ äàíñàíä áàéãàà ìºí㺠íü ºñºæ áàéõ ¸ñòîé.
Õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãà íü äýýð óäðäñàíààð çºâõºí õàðèëöàã÷äûí ñîíèðõîëä íèéöñýí áàéõààñ ãàäíà àðèëæààíû áàíêíû çîðèëãîä íèéöñýí áàéõ ¸ñòîé. Áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîîã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð õàðèëöàõ äàíñûã óäèðäàõ íü õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãûí íýã õýëáýð þì. Ýíýõ¿¿ àæèëëàãààíä àðèëæààíû áàíêíû õ¿÷èí  ÷àðìàéëòààñ ãàäíà òºâ áàíêíû ¿¿ðýã èõ ÷óõàë. Ó÷èð íü áàíêíààñ ãàäóóðõ ìºíãèéã áàíêðóó òàòàõ óäèðäëàãûã òºâ áàíê àðèëæààíû áàíê õî¸ð õàìòðàí õèéõ íü ¿ð ä¿íòýé. Òºðºë á¿ðèéí êàðòóóä ò¿¿íèéã óíøäàã ìàøèíóóä òýäãýýðèéí íýãäñýí ñ¿ëæýýíèé òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëýõ, òºëáºð òîîöîîã àëü áîëîõ áýëýí áóñààð õèéõ øààðäëàãûã íýãäñýí æóðìààð òàâèõ çýðýãò òºâ áàíêíû îðîëöîî ÷óõàë.
Õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãûí àðãóóä
1.    Õàðèëöàõ äàíñààð òºëáºð òîîöîî õèéõ á¿ðä áàíê øèìòãýë àâäàã àðãà. Áàíêóóä øèìòãýëèéã õýä õýäýí àðãà÷ëàëààð àâäàã.
a.    Òºëáºð õèéæ áàéãàà ìºíãºíèé õýìæýýíýýñ õàìààð÷ ¿éë÷èëãýýíèé õºëñ áîëîõ øèìòãýë àâàõ
b.    Òîäîðõîé õóãàöààíä õàðèëöàõ äàíñíû ¿ëäýãäëèéí õýìæýýíèé ººð÷ëºëòèéã õàðãàëçàí òºëáºð àâàõ
c.    Òºëáºð õèéñýí òîîíîîñ íü õàìààð÷ òºëáºð àâàõ ãýõ ìýò.
2.    Õàðèëöàõ äàíñ íýýõýä òàâüäàã øààðäëàãà íü õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãûí íýã àðãà áàéäàã.
3.    Çýýëèéí øóãàì
Äàíñààðàà òîãòìîë ã¿éëãýý õèéäýã àæ àõóéí íýãæèä çýýëèéí øóãàìààð çýýë îëãîõ ¿éë÷èëãýýã ñàíàë áîëãîäîã.
4.    Õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãûí èòãýëöëèéí ¿éë÷èëãýý
Ýíý íü õ¿ì¿¿ñ, áàéãóóëëàãûí ñóë ÷ºëººòýé ìºíãºí õºðºíãèéã èë¿¿ ¿ð àøèãòàé áàéðøóóëàõ àæèëëàãààã ýðõýëäýã ¿éë÷èëãýý þì.
5.    Õàðèëöàõ äàíñààð îðëîãî îëîõ áîëîìæèéã íü áèé áîëãîõîä ÷èãëýñýí óäèðäëàãà ÿâóóëäàã.
Õàðèëöàõ äàíñíû ¿ëäýãäýëä õ¿¿ òºëºõ àðãûã áàíêóóä íèëýýä ºðãºí õýðýãëýäýã.
6.    Áàíêóóä ººðèéí ¿íäñýí õàäãàëóóëàã÷èäòàéãàà õóâèéí íèëýýí äîòíî õàðüöàà òîãòîîõ íü õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãûí íýã àðãà þì.
7.    Õàðèëöàõ äàíñíû óäèðäëàãûí áàñ íýã àðãà áîë âàëþòûí òºðºë þì.
Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé áàéäàë ò¿¿í äîòîð èíôëÿöèéí ò¿âøèí õàðãàëçàí ¿çýæ õàðèëöàõ äàíñíû âàëþòûí òºðëèéã íýìýãä¿¿ëýõ áóóðóóëàõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý.
8.    Íàó äàíñ íýýõ.
Íàó äàíñ ãýäýã íü àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí õàðèëöàõ äàíñòàé øóóä õîëáîîòîé, õ¿¿ àâ÷èðäàã õàðèëöàõ äàíñûã õýëäýã. Íàó äàíñ íýýõèéã òóëä áàíê íü õàðèëöàã÷ áàéãóóëëàãóóäòàé íýã á¿ð÷ëýí óóëçàæ òýäíèé òîäîðõîé õóãàöààíû èõýâ÷ëýí ñàðûí òºëáºð òîîöîîíû õýðýãöýýã ººðººð õýëáýë õàðèëöàõ äàíñíû äîîä õýìæýýã òîãòîîæ ò¿¿íýýñ  äàâñàí ìºíãèéã õ¿¿ àâ÷èðäàã äàíñàíä àâòîìàòààð øèëæ¿¿ëæ áàéõ ãýðýý õèéäýã. Ýíý õàðèëöàõ äàíñûã íàó äàíñ ãýæ íýðëýäýã.
9.    ͺõºõ äàíñíû àðãà
Çàðèì òîõèîëäîëä õàðèëöàõ äàíñàíä áàðüæ áàéõ ¸ñòîé ¿ëäýãäëèéã íºõºõ ¸ñòîé áàéäàã. ¯¿íèéã íºõºõ äàíñ ãýíý. Èõýíõ áàíêóóä ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºðò çîðèóëæ ¿éëäâýð ãàçðóóäûã íºõºõ äàíñ ãýæ íýðëýãäýõ õ¿¿ãèéí îðëîãî àâ÷èðäàãã¿é, ¿ëäýãäëèéã õàðèëöàõ äàíñàíä çààâàë áàðüæ áàéõûã õàðèëöàã÷äààñ øààðääàã. ͺõºõ äàíñ íü áàíêàíä ÷ ìºíãºí õºðºí㺠òàòàõòàé õîëáîãäîí ãàðàõ çàðäëûã áóóðóóëàõ áîëîìæ îëãîäîãîîðîî òîäîðõîé õýìæýýíèé àøèãòàé áàéäàã.

Лекц 10                         
Зээллэгэ өөрийн хөрөнгийн удирдлага
1. Зээлийн төрлүүд
2. Хөрөнгө оруулалт, түүний ач холбогдол
 Зээлийн төрлүүд: Банк нь хадагламж эзэмшигчдийн хадгалуулсан мөнгийг зээл хүсэгчдэд олгож байдаг нь сакхүүгийн зуучлагчийк үүргээ гүйцэтгэж
байгаа хэрэг юм. банкны энэ ажиллагаа нь хадгалуулагч, зээлдэгч аль алины
нь ашиг сонирхолд нийцэж байдаг. Хадгалуулагч хүү авч, зээлдэгч мөнгийг
хүссэн  хугацаагаар ашиглаж, банк эдгээр сонирхлуудын дундаас ашиг олон байдаг нь мэдээжийн хэрэг юм. Банк нь хадгаламж эзэмшигчдэд төлж байгаа хүүний илүү хүүтэйгээр зээлдэгчид мөнгийг зээлдүүлж дундаас нь ашиг олдог гэсэн үг юм. Үүнээс үндэслэн банк байгуулах үндсэн зорилго нь харилцагчдад
зээл олгох явдал юм. Банкууд зэээлийн багцаа оновчтой удирдахын тулд зээлээ төрөлжүүлж, зээлийн үр ашгийн судалгаа хийдэг. Банкны зээлийн төрөл нь тухайн улсын эдийн засгийн хөгжлийн түвшингээс нилээд хамааралтай байна,
Арилжааны банкны зээлийг ОУ-ын практикт:
1. зориулплтаар нь
2. салбараар
3. харилцаагаар
4. барьцаагаар
5. хэмжээгээр
6. төлөгдөлтөөр
7. зээлдэгчээр
8. чанараар гэх мэт маш олон ангилдаг.
МУ-ын бапкны практикт зээлийп зориулалтаар нъ худалдаа үйлдвэрлэлийн, үл хөдлөх хөрөнгөөр барьцаалах, иргэдийн , улсын төрийн байгууллагуудад олгох, банкны бус санхүүгийн бус байгууллагуудад олгох. гэх мэт.
A. Хугацаагаар нъ богино, дунд, урт
B. Хуугээр иь хүүтэй  хүүгүй
C. Салбараар нь  Аж үйлдвэр.тээвэр.холбоо гэх мэт.
D. Барьщагаар нь : батлан даалттай, барьцаатай
E. Хэмжээгээр нь : жижиг, дунд, том
F. Зээлдэгчээр нь : хувийн, ААН, байгууллагын , улсьгн үйлдвэрийн газрын
G. Төлөгдох байдлаар нъ : Зээлийн төлөгдөх хугацаа болмогц хүүгийн хамт төлөгдөх, хүүгээ cap бүр. зээлээ хугацаа дуусмагц төлөх, Зээлийн хүүгийн хамт хэсэгчлэн төлөх
Чанараар нь : хугацаандаа байгаа буюу хэвийн, хугацаа хэтэрсэн, хэвийн бус эргэлзээтэй, муу зээл гэж ангилна.
Гэтэл ОУ-ын практикаас харахад зах зээл хөгжсөн орны зээлийн тархац жигд, олон талыг хамарсан өргөн хүрээтэй байдаг байна. Манай орны хувьд арилжааны богино хугацаатай, тогтмол хүүтэй зээл голчилж, үл хөдлөх хөрөнгийн болон хувийн зээлийн эзлэх хувь доогуур байна. Зээлийн хүүгийн асуудал нь зээлийн хугацаатай салшгүй холбоотой. Мөн зарим тохиолдолд байнгын үйлчлүлэгчид хүүгийн хөнгөлөлт авах нь бий. Зээлийн хүү нь мөнгөний зардал буюу мөнгөний үнэ юм.
Ерөнхийдөө: зээлийн хүү+ нийт зардал = ашиг гэж тооцох боловч нийт зардал ижил төстэй банкуудын хандлага, зээлийн харьцаа, хугацаа тогтоож байгаа хүү нь банк болон зээлдэгчийн эдийн засгийн үйл ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлөх зэрэг хүчин зүйлүүдийг харгалзан үзэж зээл бүрт хүү нь тохирсон байхаар хувьсган тооцоолдог практик байдаг. Манайд арилжааны банкуудын хувьд зээлийн хүү өндөр , тогтмол байдаг нь төлөгдөхгүй байхын гол нь биш ч тодорхой шалтгаан болж байна. ОУ-ын практикт арилжааны банкууд нь том зээл олгохыг эрмэлздэг. Дунд ба том зээл олгоход бага байдаг ч эрсдэл өндөр байх талтай. Харин жижиг зээл олгоход зардал өндөртэй ч эрсдэлийн түвшинг бага байдаг. Эндээс зээлийн хэмжээ ашигт ажиллагааны арилжааны шууд хамааралтай болохыг харж болно.
Иймд банкууд ашгаа нэмэгдүүлэхийн тулд аль болох зээлдэгчид их хэмжээний зээл олгохыг эрмэлздэг. Гэтэл зээлдэгч бүр найдвартай байдаггүй тул төв банк нэг зээлдэгчид олгох зээлийн дээд хэмжээг тогтоож өгдөг. Зээлийн ААН-үүдэд гэрээгээр баталгаажуулан олгоно.
Хөрөнгө оруулалтып ач холбогдол
Үйлдвэрлэл, үйлчилгээг хөгжүүлэхийн тулд үндсэн хөрөнгө, бара материалын үнэт зүйлд хөрөнгө зарцуулахыг хөрөнгө оруулах гэнэ. Хөрөнг оруулж байгаа арга зам, механизмаар нь хөрөнгө оруулалтын, цүнхний шууд хөрөнгө оруулалтын гэж ангилна.
Цүнхэлж хөрөнгө оруулна гэдэг нь орлого оруулахын тулд санхүүгийн механизм, хувьцаа үнэт цаасыг худалдан авах аргаар илрэх ба ийнхүү үнэт цаасыг цүнхэлж хөрөнгө оруулах гэдэг нь бэлэн мөнгө, үйлдвэр, түүний тоног төхөөрөмж, бараа материал борлуулах зэрэг биет хөрөнгө оруулж тухайн компанийг байгуулах , үйдлвэрлэлийг өгөтгөх хэлбэрээр илрэх ба энэ нь голчлон компанийн удирдлаганд оролцох зорилготой. Түүнчлэн үнэт металл
газар үл хөдлөх хөрөнгөнд мөнгө зарж хөрөнгө оруулалт хийх нь мөнгөний
ханш буурах, мөнгөний рефорхмоос болж хохирохгүй зорилготой байх ч тохиолдол бий. Хөрөнгө оруулалтыг хугацаагаар нь : богино хугацаатай , урт хугацаатай.
1. Хөрөнгө оруулж байгаа хэлбэрээр нь :
·         бэлэн мөнгөөр
·         Үнэт цаасаар
·         Үндсэн хөрөнгөөр
2. Хөрөнгө оруулагчийн хэлбэрээр нь:
·         хувийн
·         улсын
·         гадаадын хамтарсан хандивын
3. Хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх хэд хэдэн хүчин зүйлүүд байна.
·         Ашиг
·         Зээ.лийн хүү
·         Орлогын хуваарилалт
·         Мөнгөний инфляци
Хөрөнгө оруулалт нь макро эдийн засагт хоёрдмол үүрэг гүйцэтгэнэ.
1-рт: хөрөнгө. оруулалтын  хэмжээ,түүний өөрчлөлт нь улсын хэмжээн дэх үйлдвэрлэлийн хэмжээ, ажил эрхлэлтэнд нөлөө үзүүлнэ.
2-рт : хөрөнгө оруулалт нь үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх замаар бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх боломжит хэмжээг нэмэгдүүлж, капиталын хуримтлалыг бий болгож, улмаар эдийн засгийг цааш өсгөх нөхцлийг бүрдүүлдэг.
Хөрөнгө  оруулалтын  зориулалттай  хөрөнгө  бол  удаан  хугацааны туршид бүрэлдэн орлого олсны дараа эргэж төлөгдөнө.

Лекц №11                            
Банкны  актив, түүний  удирдлага
Орчин  үед активын  үйл  ажиллагааг  банкны орлогыг  бүрдүүлдэг  үйл  ажиллагаа  гэж  тодорхойлдог. Активийн  үйл  ажиллагаанд  зээл, хөрөнгө оруулалт, лизинг, факторинг болон итгэлцлийн  үйл  ажиллагааг  хамруулдаг.
Активын  удирдлага  нь  банкны  бодлого  ба банкны  бүтээгдэхүүн  хэрэглэгчдийн  сонирхолуудыг  хослуулах  замаар  хийгдэнэ. Банкны  менежментийн  активын  удирдлага нь:
·         Орлого олох- аливаа  бизнесийн  үйл  ажиллагааны  эцсийн зорилго нь орлого олох
·         Хөрвөх  чадварыг хангах- банкны  өр  төлбөрийг  барагдуулахын  тулд байршуулсан  хөрөнгөө  өртөгийн  алдагдалгүйгээр  эргүүлэн  авах  эсвэл  шинэ  эх үүсвэр  татах
·         Актив  түүний  хөрөнгийг  хадгалах- зээлдэгчийн  өндөр эрсдэл, зах  зээлийн  орчин  өөрчлөгдсөнөөс  гарч  болох  алдаглыг  саармагжуулах
·         Газар  нутаг, салбар, үйл  ажиллагааны  шинэ  хүрээ, хүн амын шинэ  давхарга  олж  авах
·         Банкны  үйлчилгээ  зах  зээлийн шаардлагыг  хангахуйц иж  бүрэн  байх.
Банкны  бодлогын бүх  зорилго  нь:
·         Банкны  бүтээгдэхүүн  хэрэглэгчдийн  соноирхолтой  нэгдэж, нийцэж байх
·         Банкны  үйлчилгээ  авахад  хялбар  байх
·         Үйлчилгээ авч  болохоор  хүүтэй  байх
·         Банкны  цогц  үйлчилгээ  борлуулахын  тулд нэмэлт үйлчилгээ, зөвлөгөө  зэргийг  өгдөг  байх  ёстой.
Банкны  үйл  ажиллагаанд  гадаад  орчин  нөлөө  үзүүлж  байдаг  бөгөөд  дараах  нөлөөлөлийг саармагжуулсан  арга  хэмжээ  авч  байх  хэрэгтэй.
·         Банкны  дээд  байгууллага, хяналт  шалгалтын газраас банкны үйл ажиллагааг хязгаарласан норм, нормативууд, шалгуур үзүүлэлтүүдийг мөрдүүлж байдаг.
·         Нийгмийн  үйлчилгээг  илүүд  үзсэн, нөхцөл бүрдүүлэхийг  шаарддаг.
·         Аж  ахуйн  нэгжийн  хөгжлийг хангасан  орчин бүрдүүлэх
·         Банкны  шинэ  бүтээгдэхүүн, технологи, арга нэвтрүүлэх, боловсруулах
·         Мэдээллийн сүлжээ  бий  болгох  гэх  мэт.
Активын  удирдлага  гэдэг  нь активын багц, тодорхой нэг  бүлэг  болон тухайлан авсан бүтээгдэхүүний  чанарын  удирдлага юм.
Банкны  нөөц
Нөөц  нь арилжааны банкны  төлбөрийн  чадварыг хангах зориулалттай. Нөөцийг дотор  нь  заавал  байлгах нөөц, илүүдэл  нөөц, хоёрдох  нөөц  гэж  ангилдаг.
Заавал  байлгах  нөөц
Заавал  байлгах  нөөц  гэдэг  нь  төв  банкнаас  арилжааны банкуудад  түүний  бусдаас татсан  хөрөнгийн  тодорхой  хувьд  барьж  байх  ёстой  нөөцийг  хэлнэ. Заавал  байлгах  нөөц  нь  хүүгийн  орлого авчирдаггүй  активын  нэг  юм.Заавал  байлгах  нөөц  нь  банкны  төлбөрийн  чадварыг  барихтай  холбоотой  байдаг.заавал  байлгах  нөөц  нь  үндсэн  2 үүрэг  гүйцэтгэдэг.
1.    Дээр  дурьдсан арилжааны  банкны  төлбөрийн  чадварыг  хангах.  Заавал  байлгах  нөөц  барьснаар  банкны  хадгаламж  эзэмшигч, харилцагчид  банкнаас  өөрийн  мөнгийг  авах,  хэрэглэх  үед  саадгүй гаргаж  өгөх  боломжтой  болно. Ингэснээр  банкны  төлбөрийн  чадвар  хангагдаж  байдаг.
2.    Төв  банкны  мөнгө- зээлийн  бодлогын арга  хэрэгсэл  болох.  Заавал  байлгах нөөцийн  хувь  хэмжээг  өөрчлөх  замаар  Төв  банк  гүйлгээнд  байгаа  мөнгийг  багасгах  бодлого  барьж  байвал  заавал  байлгах  нөөцийн  хувийг  нэмэгдүүлнэ. Эсрэгээрээ  гүйлгээнд  нэмж  мөнгө  гаргах  бодлого  барьж  байвал  заавал  байлгах  нөөцийн  хэмжээг  багасгана.
Заавал  байлгах  нөөцийн  хэмжээг  Төв  банк  тогтоож  өгдөг  ба  нөөцийн  хувь  хэмжээ нь  улс  орон  бүрт   харилцан  адилгүй  байдаг. Жишээ  нь  АНУ-д 5%, Монгол  улсад 14% гэх мэт  байна.  Мөн  заавал  байлгах  нөөц  барьдаггүй  орууд  байдаг. Заавал  байлгах  нөөцийг  тооцоход  бэрхшээл  учирч  байдаг. Энэ  нь  заавал  байлгах  нөөцийг  тооцож байгаа,  банкны  бусдаас  татсан  эх  үүсвэр/хадгаламж, харилцах  данс/ цаг, минут тутам  өөрчлөгдөж байдагтай  холбоотой. Энэ  бэрхшээлийг  даван  туулах  нэг  арга  бол  заавал  байлгах  нөөцийг  тооцох,  түүнийг  барьж  байх хугацааг  аль  болох богиносгох  арга  юм. Заавал  байлгах  нөөц  нь  2  хэлбэрт  байдаг. Үүнд:
1.    Банкинд  байгаа  бэлэн  мөнгө/валют/ зоос. Үүнийг  “Кассан  дахь  бэлэн  мөнгө” гэж  нэрлэнэ. Энэ  мөнгөөр  бэлэн төлбөр  тооцоо  хийнэ.
2.    Төв  банкинд  арилжааны  банкны  харилцах  дансанд байгаа  мөнгө.  Төв банк нь  арилжааны  банкуудын  эцсийн  зээлдүүлэгч  болохын  хувьд арилжааны  банкууд  Төв  банкинд  харилцах  данстай  байдаг. Арилжааны  банкууд  Төв  банкинд  мөнгөө  хадгалуулах  зарчим  нь  арилжааны  банкуудад  аж  ахуйн  нэгж  хувь  хүн мөнгөө  харилцах  дансанд  хадгалуулж, түүгээрээ  төлбөр тооцоогоо  хийж  байгаатай  ижил. Энэ  дансаараа  бэлэн  бус  төлбөр  тооцоо  хийнэ. Төв  банкнаас  заавал  байлгах  нөөцийн  хэмжээнд  байнга  хяналт  тавьж  байдаг. Хяналт  тавихдаа  банкны  кассанд  байгаа  мөнгө, Төв  банкны  харилцах дансанд  байгаа  мөнгө  2-ын нийлбэрээр  нь  хянах  бөгөөд  үүнийг  зайнаас,  арилжааны  банкны  баланс  дээр хийдэг.
Касс  дахь  бэлэн  мөнгө
Кассны  бэлжэн  мөнгө нь  зоос,  цаасан  мөнгөөр  банкны  сейф  юмуу  бусад  хадгалах  саванд  байдаг.Хэн нэгний  банкинд  хадгалуулж  байгаа  бэлэн  мөнгө  банкны  активт тооцогдож, депозит нь банкны  бүртгэлд  эргэж  төлөх  өр/үүрэг/ болж бичигдэнэ. Банк  үргэлж  бэлэн  мөнгөтэй  байх  ёстой.  Учир  нь  хуулийн  дагуу  банк, харилцагчын  анхны  шаардлагаар   өдөр  тутмын  төлбөр  хийх, хадгаламжинд  тодорхой  хугацаагаар  хийсэн  мөнгийг  хугацаанд  нь  бэлнээр  эргүүлж  өгөх  үүрэгтэй. Түүнчлэн банк  үйлчлүүлэгчийн  хүссэн  хэмжээний  мөнгийг  хүссэн  дэвсгэртээр  нь  олгоход  бэлэн  байх  ёстой. Банкны  депозитод  өдөр  бүр  орж  ирж  байгаа  бэлэн  мөнгөний  хэмжээ,  буцаан  олгож  байгаа  мөнгөний  хэмжээтэй  тэнцүү  байвал  депозитын  нийт  хэмжээтэй  харьцуулахад  бага  хэмжээний  мөнгөөр  банк  хэвийн  ажиллаж  чадна.
Инкасст  тавигдах  чек
Төв  банк  хүрэх  “замд” яваа  чекийг  инкасслагдаж  байгаа  чек  буюу  “инкассад тавигдсан чек” гэж  нэрлэдэг. Энэ  чекүүд  нь  мөнгөний  шаардлагыг  илэрхийлж  байгаа  учир  активт  тусгадаг.
Илүүдэл  нөөц
Илүүдэл  нөөц  гэдэг  нь  арилжааны  банкны  нөөцийн  нэг  хэсэг  бөгөөд  энэ  нь  заавал  байлгах  нөөцөөс  давсан  нөөц   юм.  илүүдэл  нөөц  нь  банкны  балансад  тусдаа  тэмдэглэгдэхгүй. Илүүдэл  нөөцийг  бий  болж  байгаа  шалтгаанаар  нь  санаатай, санамсаргүй  гэж ангилдаг.  Хэрэв  арилжааны  банк  заавал  байлгах  нөөцийн хэмжээг  түүний  төлбөрийн  чадварыг  хангахад  хангалтгүй  гэж  үзэж  байгаа  тохиолдолд  илүүдэл  нөөц  барьж  байдаг.үүнийг  санаатайгаар  барьж  байгаа  илүүдэл  нөөц  гэж  хэлдэг.
Банкинд  орж  байгаа  мөнгө, гарч  байгаа  мөнгөнөөс  бага  байгаа  үед  заавал  байлгах  нөөцөөс  илүү  нөөц  бий  болж  байдаг.  Ийм  илүүдэл  нөөцийг  санамсаргүй  бий  болсон  илүүдэл  нөөц  гэж  нэрлэдэг.
Арилжааны  данс
Арилжааны  банкны  өөр  арилжааны  банкинд  нээсэн  харилцах  дансыг  шуудан  данс  гэдэг. Аль  нэг  банк  өөр  нэг банкны  гүйлгээг  ашиглахын  тулд  шуудан  данс  нээдэг. Эдгээр  банкуудыг  харилцагч/ корреспондент/ банкууд  гэдэг.  Шуудан  дансны  эцсийн  зорилго  нь  харилцагчынхаа  төлбөр  тооцоог  түргэн  шуурхай  хийхэд  оршино.
Хоёрдогч  нөөцүүд
Банк  бэлэн  мөнгө,  Төв  банк  дахь  харилцах  данс  маш  богино  хугацаанд  заавал  байх  ёстой  хэмжээнээс  нь  бага  байлгаж  болох  боловч  хурдан  хугацаанд  нөхөх  ёстой. Ингэхийн  тулд  хоёрдогч    нөөц  гэгдэх  хөрвөх  чадавхитай  өөрийн  бусад  активуудаас  худалдана. Энэ  активууд  нь  маш  олон  янзын  хэлбэртэй  байдаг.

Лекц №12                     
Хоёрдогч  нөөцүүд, зээл зээлийн багц
                                                        түүний удирдах
Хоёрдогч  нөөц  гэдэг нь маш  богино  хугацаанд  мөнгө  болж  хувирах  чадвартай  активуудыг  хэлдэг.бүх  Активууд  мөнгө  болж  хувирах  боломжтой  ч  түргэн  хугацаанд  мөнгө  болж  хувирах  чадвартай  активууд  нь  2догч  нөөцийг  бүрдүүлнэ. Банкны  2дох  нөөцийн  гол  төлөөлөгч  нь  үнэт  цаас  юм.үнэт  цаасны  удирдлагыг  багцаар  удирддаг. Хоёрдогч  нөөцийн  удирдлага  нь  банкны  портфелийн  удирдлагын  чухал нэг хэсэг  юм. Банкны  хөрөнгө  оруулалт,  зээл  өгөх  боломж  болон  тэдгээр  авах  ашгийн  хэмжээ  нь  эдийн  засгийн  ерөнхий  нөхцөл  байдлаас  хамаардаг. Эдийн  засаг  уналтын  байдалд  байхад  банкны  зээлийн  эрэлт  багасч  банк  үнэт  цаасанд  хөрөнгө  оруулна. Эдийн  засгийн  өсөлтийн  үед  үйлдвэр  худалдааны  компаниуд  арилжааны  банкуудаас  зээл  авах  эрэлт  нь  ихэсч  банкууд   үнэт  цааснаасаа зарж зээл  өгөх  боломжтой  болдог.
Банк  хоорондын  зах  зээл  дээрх  зээл  
Арилжааны  банкууд  нь  хуулиар  заагдсан  байвал  зохих  нөөцийн  хэмжээнээс  давсан  нөөцөө  өөр  банкууд, диллерүүдэд  зээлдэж  болдог. Төв  банкин дах  Нөөцийн  сангаа  худалдсанаас  олох  ашгийн  хэмжээ  нь  өөр бусад  идэвхитэй  гүйлгээнээс  олох  ашгийн  хэмжээнээс  бага  байдаг. Гэхдээ  нөөцийн  сан  өдөр  болгон  гараас  гарт  дамжин  байдаг  учир  төлбөрийн  хамгийн  чадавхитай  2догч  нөөц  гэж  тооцож  болно. Төв  банкинд  илүүдэл  хөрөнгөө  хадгалуулснаас  ч  бэлэн  мөнгө  барьж  байснаас ч, харилцагч  банкууд  дахь  томоохон  депозитоос  ч  нөөцийн  санг  худалдах  нь  ихээхэн  ашигтай  гэдэг  нь  харагдана.
Депозитын  сертификат
Арилжааны  олонхи  банкууд  депозитын  сертификатыг  хоёрдогч  нөөцийн  нэг  хэлбэр  гэж  үзэж  хадгалдаг.
ДС баригчид  зарим  хэсэг  депозитын  сертификатаа  / эдгээрийг  эргэлтэнд ордог  ДС гэж  нэрлэдэг/  төлөгдөх  хугацаанаас  нь  өмнө  худалдаж  болдог  хэдий ч  ДС нь  хоёрдогч  нөөцийн  хэлбэрийнхээ  хувьд  Нөөцийн  сангийн  худалдааг  бодвол хөрвөх чадвар  багатайд  тооцогдоно. Банк  ихэвчлэн  худалдаж  авсан  ДС-аас  өөрийнхөө  үйлчлүүлэгчиддээ  төлж  байгаагаас  илүү  хүү  авдаг.  Ингэснээр  ашиг  олдог.
Арилжааны  үнэт  цаас  
Банкууд  санхүү,  үйлдвэрийн  корпорациудын  гаргасан богино  хугацааны  үнэт  цаасанд  хөрөнгө  оруулалт  хийж  болно.  Энэ  үнэт  цааснууд  нь  өндөр  хөгжилтэй  орнуудын  арилжааны  банкуудад  хоёрдогч нөөцийн  3 дахь хэлбэр  нь  болдог. Арилжааны   үнэт  цаасны  хүүгийн  норм  нь  нөөцийн  сан  худалдах, депозитын  сертификат  гаргахтай  харьцуулбал  доогуур  байдаг. Санхүүгийн  байдал  нь  тогтвортой  болсон  үйлдвэрийн  корпорациуд  зээл  авч  мөнгөтэй  болохоосоо  илүү  арилжааны  үнэт  цаас  худалдаж  мөнгөтэй  болох  сонирхолтой  байдаг. Тэд  арилжааны  үнэт  цаасаа банкуудад  бус санхүүгийн  өөр  байгууллагуудад  зардаг. Арилжааны  үнэт  цааснаас  олох  хүүний  орлого  зээл  олгосноос  авах  төлбөрөөс  бага  байдаг  учир  банкууд  зээл  авахын  оронд  үнэт  цаас  худалдаж  мөнгөтэй  болдог.
Зээл  түүний  удирдлага
Арилжааны  банкны  зээл  нь  гол  актив  бөгөөд  орлого  оруулдаг үндсэн  актив юм.
Активын  зээлийн  бус  бусад  төрлүүд
Зээл  олгох  нь  арилжааны  банкуудын  орлого  олох  гол  эх  үүсвэр  боловч  үнэт  цаас  хадгалж  байх нь мөн  л  орлогын  эх  үүсвэр  болдог. Үнэт  цаас  хадгалах  нь  дээрхээс  гадна  банкны  портфелийн  эрсдэлийн  түвшинг  багасгах  ба  хоёрдогч  нөөцийг  бодвол  хүүгийн  норм  нь  илүү  их  байдаг.  Хэрэв  эдийн  засгийн  байдал  нь /конъюктур/ зээлийн  гүйлгээг  өргөтгөхөд  хангалтгүй  байвал  банк  илүүдэл  хөрвөх  чадвартай  хөрөнгөөрөө  үнэт  цаас  худалдан авч  болно.
Арилжааны  банкны  үндсэн  хөрөнгө, түүний  удирдлага
Арилжааны  банкны  үндсэн  хөрөнгө  нь  банкны  байр,  эд  хогшил, тоног  төхөөрөмж зэргээс  тогтоно.  Банкны  үндсэн  хөрөнгө  нь  банк  үйл  ажиллагаа  явуулахад  зайлшгүй  шаардлагатай  эд  зүйлсийг  хэлнэ. Банкны  активт  барилга  байшин,  эд  хогшил, тоног  төхөөрөмж  ордог. Эдгээр  нь  ашиг  бүтээхэд  шууд  оролцдоггүй  ч  шууд  бусаар  оролцоно. Иймээс  үндсэн  хөрөнгийн  удирдлага  нь  нэг  талаас  эдгээрийн  хэмжээг  бага байлгах, нөгөө  талаас  хангалттай  түвшинд  байлгахад  чиглэдэг.
Зарим  тохиолдолд  банк  ашиглаагүй  байр, өрөө  тасалгаагаа  түрээслүүлдэг, эсвэл  жижиг  банкуудад  тусгай  тоног  төхөөрөмж  бэлэн  мөнгөний  хэлбэрээр  орлого  оруулдаггүй  боловч  банкны  орлоготой  активуудаас  түүнийг  хасдаггүй.
Лекц №13.            
АКТИВ, ПАССИВЫН ХОСЛОСОН УДИРДЛАГА
   Актив пассивын удирдлагын зорилго нь банк ашиг авах, түүнийг нэмэгдүүлэх, хүлээж болох эрсдлийн түвшинг тогтвортой барьж байхад чиглэгддэг. Энэ хүрээнд актив, пассивын удирдлага нь банкны хөрвөх чадварыг сайжруулах, хөрөнгөө зохих төвшинд барьж байх асуудлуудыг шийдвэрлэхэд чиглэгддэг. Эпэ нь банкны хөрөнгө оруулалтын багцанд активуудыг хэрхэн сонгох, хичнээн мөнгө, хэрхэн олох, депозитоо хэрхэн байршуулах, хэзээ, хэдэн төгрөгний зээл олгох зэрэг асуудлуудыг хамарна.
Банкны хөрөнгийн удирдлага 1960-д оноос эхэлсэн гэж үздэг. 960-д онд хадгаламж, харилцах даис, банкны зээлж байгаа мөнгөн хөрөнгийн дүн нь үйлчлүүлэгчдийн хэрэгцээ шаардлагатай холбоотой гэж үзэж байсан. Өөрөөр хэлбэл олон нийт өөрсдөө харилцах данс банкинд нээх, нээхгүй, хадгаламжаа хугацаатай хийх, эсвэл хугацаагүй хийхээ шийддэг. Энэ үед мөнгөө банкинд хадгалуулах, байршуулах нь хүмүүсийн өөрсдийнх нь шийдвэр гэж үзэж байсан учир банк түүнд нөлөөлж чадахгүй гэж үзэж байсан
              Ийм үед банкны удирдлагын шийдвэр депозиттой холбоогүй гагцхүү активтай холбоотой гардаг байсан байна. Гэхдээ энэ үед банк хэдэн төгрөгний зээл, ямар нөхцөлтэйгөөр олгох вэ? гэдэг үүднээс л депозитын урсгалд хяналт тавьдаг байсан. Тухайн үед банкны хөрөнгийн удирдлага нь активын удирдлагаар хязгаарлагдаж байсан. Өөрөөр хэлбэл энэ үед банк зөвхөн активаа удирддаг байсан.
Активын удирдлагын стратеги нь банк өөрийн активын ихэнхийг хөрвөх чадвартай барьж байх замаар хэрэгжинэ гэсэн үзэл бодол дээр үндэслэгдэж байсан. Хөрвөх чадвараа хангахад чиглэсэн банкны удирдлага нь зээлийн удирдлагаар хязгаарлагдаж байсан. Иймээс энэ үед банкны ихэнх зээл нь богино хугацаатай байснаас гадна харилцагчдын улирлын хэрэгцээг хангахад л чиглэгдэн олгогдог байна. Хөрвөх чадвараа хангахад нь банкинд нэмэлт хөрөнгө шаардагдвал түүнийг засгийн газрын бонд болон түргэн борлогддог бусад үнэт цаасаар дамжуулан гүйцэтгэдэг байсан байна.
Яваандаа энэ удирлага нь бэрхшээлтэй тулгарсан банкны номер нэг актив : болох зээл нь ялангуяа эдийн засаг гүнзгий хямралтай байхад тэр бүр мөнгө болон  хувирдаггүй байна. Энэ нь банкны хөрвөх чадварт муугаар нөлөөлөх болсон.Үүнээс гадна банк үндсэн зорилго болсон ашгаа нэмэгдүүлэх хэрэггэй болсон. Энэ үед зээлийн бүтцийг өөрчлөх хэрэгцээтэй тулгарсан. Үүнийг шийдвэрлэх нэг арга бол урт хугацаагаар зээл олгож болох явдал байсан. Харилцагчдийг өөртөө татах пэг арга болж байсан. Ингээд, нэмэгдэл эх үүсвэр хайж богино хугацаатай хадгаламжтатахаас гадна уртхугапаагаар хөрөнгөтатах шаардлага гарсап байна.    
                  Пассивын удирдлагын гол зорилго нь хамгийн бага зардалтай эх үүсвэр татахад чиглэгддэг. Энэ нь банкны ашиг, хөрөнгө нэмэгдүүлэх боломж бүрдүүлдэг. Мөн пассивын удирлагын өөр нэг зорилго нь активын бүтэц, хэмжээг хүсч байгаа түвшинд хангаж чадахуйц эх үүсвэртэй болох явдал байсан. Иймээс банк татан төвлөрүүлж байгаа хөрөнгийн бүтцийг сонгох хэрэгтэй болсон. Татан төвлөрүүлэх хөрөнгийн бүтцийг ухамсартайгаар сонгох болсон нь пассив удирдагдаж байгаагын илрэл мөн чанар оршино.
Пассивын удирдлагын үед ихэнх тохиолдолд өндөр эрсдэлийн урт хугацаатай ;  хөрөнгө оруулалт хийж өндөр орлоготой актив эзэмших боломж бурдсэн юм.
            Пассивын удирлагын гол хөшүүрэг нь хүүгийн түвшин байсан ба мөн эх үүсвэр
|татах шинэ нөхцөл санал болгох арга байсан. Жишээ нь: Зээлийн эрэлт өссонтэй бяоябоотой хөрөнгө татах хэрэгцээ гарлаа гэж бодвол мөнгөний санал болгож байгаа хүүгийн пормоор хөрөнгө татан авч болно. Гэхдээ түүнийг өндөр ашигтайгаар байрлуулж чадахгүй байж болно.{Энэ нь пассивын удирдлагыг зайлшгүй болгож байгаа нэг шаттгаан нь юм.) Энэ үед татаж байгаа хөрөнгийн хүүд нөлөөлөх арга зам хайх хэрэгтэй болдог. Тухайлбал хадгаламжийн хүүг бууруулах гэх мэт. Аль нэг банк хадгаламжийн хүүгийн нормыг бууруулах үед өрсөлдөгч нар нь хөрөнгө татах илүү боломжтой болно. Үүнийг мөн пассивын удирдлаганд тооцож үзэх хэрэгтэй. Банк бага зардлаар хангалттай хөрөнгө татсан үед өндөр ашиг авахаар шипэ шинэ бүтээгдэхүүнд түүнийг байршуулж болно. Энэ тохиолдолд актив, пассивын удирдлага зэрэг явагдаж байна гэсэн үг.
Хүүгийн норм их хэмжээний хэлбэлзэлтэй байхад эрдэлийг нэмэгдүүлж байсан учир актив пассивын удирдлаганд шинээр хандах шаардлагатай болсон. Удирдлагын шинэ хандлагыг хөрөнгийн удирдлагын стратеги гэж нэрлэсэн. Хөрөнгийн удирдлагын гол зорилго нь хүүгийн эрсдлээс хамгаалах явдал юм. Энэ арга орчин үед  өргөн хэрэглэгдэж байгаа. Энэ арга нь актив, пассивын хослосон удирдлагын нилээд тогтвортой арга юм.
Актив болон пассивын удирдлага дотоод нэгдэлтэй байдаг учир активд тавих хяналт нь пассивт
тавих хяпалттай зохицуулагдах ёстой.
Актив, пассивын хослосон удирдлагын стратеги нь банк өөрийн урт болон богино хугацааны зорилгоо биелүүлэхийн тулд актив болон пассивынхаа хэмжээ, бүтэц болон ашиг, зардалдаа хамгийн өндөр анхаарал тавихыг шаардана. Үр ашигтай зохицуулалт нь активаас орох орлого, пассивтай холбоотой гарах зардлын хоорондох ялгааг эсрэг утгатайгаар байж болох хэмжээгээр нэмэгдүүлэх боломж олгодог. Энэ бодлого нь банкны орлогыг аль болох нэмэглүүлэх, зардлыг аль болох багасгахад чиглэгдэх ёстой гэсэн үг юм.
 Актив, пассивын хослосон удирдлагын гол агуулга нь банк өөрийи актив, пассивын багпыг нэгдсэн нэг бүхэл зүйл гэдэгт анхаарлаа төвлөрүүлэхийг шаарддаг. Актив, пассивын нэгдсэн удирдлага явуулахын тулд банкны зорилгыг хангаж чадах актив, пассивын багцыг бүрдүүлэх зааварчилгаатай байх ёстой.
Актив, пассивын хослосон удирдлагын мөн чанар нь банкны стратеги зорилготой нь тохирсон банкны балансын бүтцийг бий болгоход оршино. Банкны актив, пассивын удирдлагын үндсэн зорилго нь хүүгийн зөрүүг (хүүгийн орлого, хүүгийн зардлын хоорондох зврүүг) хүлээж болох эрсдлийн түвшинд тогтвортой байлгахад чиглэгдэнэ.
Актив, пассивын ямар удирдлага хийж байна гэдгээс хамаарахгүйгээр банкинд хөрөнгө орж ирэх бүр банкны удирдлага дараах асуудлуудад хариулжбайх ёстой. Олох орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд орж ирж байгаа хөрөнгийг ямар байхаар байршуулах вэ? Шинэ зээл, шинэ үнэт цаасанд байршуулах уу? эсвэл зардлаа багасгахын тулд хадгаламжаа төлөх.
Шийдвэр гаргахдаа дараах зүйлийг тооцож үзэх хэрэгтэй. Үүнд: Хөрөнгийн эх үүсвэрийн хэмжээ болон бүтэц нь хөрөнгө байршуулах арганд нөлөө үзүүлдэг учир урт болон дунд хугацаатай хөрөнгө татсан банк энэ хоронгийг байршуулахдаа харилцпх дансны монгө болон мөнгөний зах дээрх зээлээр өөрийи үйл ажиллагааг санхүүжүүлж байгаа банкнаас өөр удирдлага явуулах хэрэгтэй. Үүнийг тооцоолж байгаа удирдлагыг ерөнхийд нь актив, пассивын холслосон удирдлага гэж нэрлэж болно.
Актив пассивын хослосоы удирдлагын хэд хэдэн арга байдаг.Үүнд:
1. Хөрөнгийн эх үүсвэрийг нэгтгэх арга буюу нэгдсэн сангийн арга
2.       Хуваарилах арга
3.       Шугаман програмчлалын арга
4.       Балансын арга
5.       Duration буюу хугацаан дээр суурилсан арга.

Лекц  №14.                     
Нэгдсэн сан,  хуваарилах, программчлалын аргууд

Нэгдсэн сангийн арга.
Хөрөнгийн эх үүсвэрийг нэгтгэх аргыг удирдлагын нэгдсэн сангийн арга  гэж
нэрлэдэг. Удирдлгын энэ арга нь эх үүсвэрийг нэгдсэн нэг санд нэгтгэж, дараа иь
байршуулдаг арга юм.

Удирдлагын нэгдсэн сангийн арга нь активыгтараан байршуулахад анхаарлаа хандуулдаг. Энэ аргын давуу тал нь удирдлагын шийдвэр гаргахад энгийн (хялбар вгэсэн үг биш) байдагт оршино. Гол сул тал нь актив болон пассивын хоорондох холбоог сул анхаардаг. Иймээс актив. пассипын нэгдмэл байх зарчим сул хангагдах магадлалтай. Жишээ нь: пассивын багц дах богино хугацаатай татсан хөрөнгийнх нь хэмжээ их, активтын багц дах урт хугацаатай зээлийн хэмжээ их болсон байвал банкны хөрвөх чадвар муудна. Энэ үед банк хөрвөх чадвараа хангахын тулд богино. Хугацаатай нэмэгдэл эх үүсвэр, хөрөнгө хайх шаардлага гарч ирнэ. Пассив ийм байгаа үед банкны богино хугацаатай активын хэмжээ нэмэгдэхэд хүрнэ. Энэ нъ хөрөнгө оруулагчидын сонирхол болох өндөр ашиг авчрах урт хугацаатай активаас татгалзахад хүргэж болох юм.
Хуваарилах арга. Энэ арга нь актив, пассивын хоорондын холбоо нэгдсэн сангийн аргатай харицуулахад илүү харгалзан үзсэн арга байдаг. Актив, пассивын хувааридалтын хосолсон удирдлага иь тэдгээрийн адилхан шинжүүд дээр суурилан явагдана. Өөрөөр хэлбэл актив, пассивын хугацаа, өртөг, хүүд мэдрэмжтэй байдал зэрэг үзүүлэлтүүдийг түшиглэн актив, пассивыг хосолсон удирддаг. Үүнээс гадна актив, пассивын хослосон удирлага нь баикны актив, пассивын эрсдэлийн эсрэг нөөц байгуулах,  нутаг, нийгмийн хамрах хүрээ, аж ахуйн нэгжийн төрөл, гэрээ хэлцлийн нөхцөл, ололт зэргийг хамардаг. Богино хугацаатай эх үүсвэрийг богино хугацаатай активт байршуулж, урт хугацаатай активыг урт хугацаатай эх үүсвэрээр санхүүжүүлдэг.
Хуваарилалтын аргаар актив, пассивыг удирдахын тулд актив, пассивыг хугацаагаа нь богнно хугацаатай, урт хугацаатай гэж бүлэглэнэ. Актив, пассивыг урт богино хугацаагаар бүлэглэсэн ангилалыг схем харуулвал. 
Актив, пассивын хуваарилалтын арга. 1
Богиио хутацаатай эх үүсвэр                        Богино хугацаатай актив;
Харилцах данс                                               Б эл э п м ө н гө
Банк хоорондын зээл                                   Шуудан данс
Мөнгөний зах дээрээс татсан эх үүсвэр  Засгийн газрмн үнэт цаас болом
Науданс                                                           богино хугацаагай үнэт цаас
Харилцах данс                                               Богино хугацаатай зээл
Өөрийн хөрөнгө
Урт хугацааны эх үүсвэр                             Урт хугацаатай акткв:
Хугацаагүй хадЕаламж                                Урт хуганаатай зээл
Хугацаатай хадгаламж                                 Урт хугацаатай үнэт цаас засгийн
Хадгаламжийн сертификат                         газрын бонд болон орон нутгийп
Урт хугацаагаар авсан зээл                        засаг захиргааны үнэт цаас
Шугаман праграмчлалын арга.
Шугаман программчлальш арга пь хуваарилалтын аргън нарийвчилсап, гүнзгийрүүлсэн арга юм. Энэ аргын онцлог нь татсан эх үүсвэр бүрээс түүний онцлогоос хамаарч активт тодорхой хувиар байршуулна. Тухайлбал хугацаагүй хадгаламж хэлбэртэй хөрөнгө татагдсан байлаа гэхэд түүнийг нөөц үнэт цаас, зээл зэрэгт байршуулна. Нөөцөнд байршуулж байгаагийн учир нь хугацаагүй хадгаламж хэзээ ч эргээд банкнаас гарчих магадлалтай байдагтай холбоотой. Иймд хугацаагүй хадгаламжийн ихэнх хувийг нөөцөнд байршуулна. Хугацаагүй хадгалалмж хүүгийн зардал гаргадаг учир тухайн зардлыг нөхөхийн тулд хүү авчирдаг актив байршуулах ёстой. Иймээс үнэт цаасанд хугацаагүй хадгаламжаас тодорхой хэмжээгээр хөрөнгө оруулалт хийж байх ёстой. Үнэт цаас нь банкны хөрвөх чадварыг хангадаг хоёрдох нөөц болдог учир хугацаагүй хадгаламжаас түүнд нилээд хувийг байршуулж өгөх нь зүйтэй байдаг. Хадгаламж нь хугацаагүй байсан ч хадгалуулахын тулд банкинд хийгдсэн учиртэр бүр хурдан банкнаас гардаггүй. Тэгээд ч хүүгийн зардалтай байдаг. Үүнийг үндэслээд хугацаагүй хадгаламжаас мөн тодорхой хувийг зээлэнд, тэр дотроо богино хугацаатай зээлэнд байршуулж болно. Зээлийн хүү нь үнэт цаасны хүүтэй харьцуулахад өндөр байдаг учир банк ашгаа нэмэгдүүлэхийн тулд эх үүсвэрийн энэ төрлийг мөн ашиг авах зорилгодоо ашиглахыг эрмэлздэг.
Энэ мэтээр бүх эх үүсвэрүүдийг активт байршуулахдаа түүний онцлог дээр суурилан байршуулах аргыг шугаман программчлалып арга гэнэ.
Актив, пассивын хослосон удирдлагын шугаман программчлалын аргын гол цөм нь эх үүсвэрийг актиит хуваарилахдаа тодорхой багцлан хувиарладагт оршино. Өөрөөр хэлбэл эүүсвэр бүрийг активын төрөл бүрт хуваарилах хувийг тогтоож өгөх хэрэгтэй болдог. Жишээ нь хугацаагүй хадгаламжаас нөөцөнд 50%. үнэт цаасанд 30%, зээлэнд 20% гэх мэтчилэн.
Энэ тоонуудын банкны өдөр тутмын үйл ажиллагааны судалгаан дээр суурилаж авна. Хугацаагүй хадгаламжийн 50% нь банкнаас долоо хонгийи дотор гардаг, 20% арай урт хугацаатайгаар банкинд байж байдаг, харин 20% нь нилээд урт хугацаатайгаар банкиид байдаг бол ийм хуваарилалт хийж болно гэсэн үг.
Хуваарилах хувиа тоггоосны дараа түүнийг тодорхой хугацаанд хянаж байх  нь удирдлагын мөн чанар юм. Хянах хуганаагаа банк өөрөө тогтооно. Зарим банк  үүнийг 14 хоног тутамд хянаж байхаар тогтоож байхад зарим нь үүнээс бага, зарим  нь үүнээс урт хугацаанд хянаж байж болно. Хянах хугацааг тогтоохдоо тухайн  банкпы хадгаламж эзэмшигчдийн шинж чанар, түүнийг дагаад татан төвлөрүүлсэн  хорөнгийн шинж чанар дээр үнд.эслэх нь ойлгомжтой. Хадгаламж нь харьцангуй  тогтвортой байдаг банк нь хянах хугацаагаа уртавтар хугацаагаар тоггоож болох ба  харин хадгаламж нь то1Твор багатай банк байвал богино хугацаанд багцыг хянах  шаардлагатай болно.
Эхүүсвэрийнхуваарилалтынбагпыгхянаж,тавьсанзорилгоосгажсанболгоныг засаж явснаар удирдлага хийгдэнэ. Эс бөгөөс актив, пассивыг удирдаж байгаа тухай  ярих үндэслэлгүй болно. Хуваарилалтын багцыг хянаж, хянасны дагуу залруудга, тохиргоо хийх нь удирдлагын мөн чанар болно.
Актив, пассивын удирдлагын шугаман программчлах арга нь активын |ашиглалтыгсайжруулахад чиглэгддэг. Мөн шугаман программчлалын аргын өөр нэг  давуу тал нь тус аргаар банк нь өөрийн санхүүгийп зорилгодоо хүрэх баланс зохиох боломж олдогт оршино.



1 comment:

  1. mash ix bayrllaa ene buhen chin mash ix tus bolj bna bi odoo 2 dugar kurs tgd nomon deer bhgui ixenx ym bna amjilt

    ReplyDelete