Sunday, March 6, 2011

Лекц 2.                          Ñàíõ¿¿ãèéí шуурхай шинжилгээ

  1. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áà ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãóóä
  2. Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý, ò¿¿íýýñ ãàðàõ ä¿í
Øóóðõàé øèíæèëãýý
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áà ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãóóä:
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíä àøèãëàãääàã ìýäýýëýëèéí ãîë ¿¿ñâýð þì. Îäîîãèéí áîëîí èðýýä¿éí õºðºí㺠îðóóëàã÷, çýýëä¿¿ëýã÷ áà áóñàä ò¿íø¿¿äýä îíîâ÷òîé õºðºí㺠îðóóëàëò çýýëèéí áà áóñàä øèéäâýð ãàðãàõàä õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýíèé ìýäýýëëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äîòðîî àãóóëæ áàéõ øààðäëàãàòàé. Èéìä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ãîë ¿¿ðýã íü áèçíåñ ¿éë àæèëëàãààíä øààðäëàãàòàé ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí à÷ õîëáîãäîëòîé øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ ¿íýò áîäèò ìýäýýëëýýð õàíãàõàä îðøèíî. Äýýðõ á¿õíýýñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òàâèãäàõ øààðäëàãóóä óðãàí ãàð÷ èðäýã. Ү¿íä:
1. Òîäîðõîé ¿å÷ëýëòýé áàéõ øààðäëàãà
2. Òîäîðõîé íýãæ õóãàöààíä ¿å÷ëýëòýéãýýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã ãàðãàæ áàéõ íü òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí ºíãºðñºí, îäîî áà èðýýä¿éí òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîéëîõ áîëîìæ îëãîäîã. Óëèðàë, õàãàñ æèë, á¿òýí ýèëèéí ¿å÷ëýëòýéãýýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã ãàðãàäàã.
Á¿ðýí õàìàðñàí áàéõ øààðäëàãà (Matching)
ÀÀÍ íü òàéëàíäàà òóñãàñàí îðëîãûã îëîõûí òóëä ãàðãаñàí á¿õ çàðäëàà òóñãàõ øààðäëàãàòàé.
3. Õóó÷èíñàã áóþó õýâøèìýë áàéõ øààðäëàãà (Conservatism)
Õýìæèëò¿¿äèéí òîäîðõîé áóñ áàéäàë íü àøãèéí õýìæýýã òóñãàíà. ÝÝÍ íü ãàðàõ çàðäëóóäàà àëü áîëîõ óðüä÷èëàí õàðàõ áà íàðèéí ¿íäýñëýëã¿éãýýð îðëîãûíõîî òóõàéí ìýäýýëýõã¿é áàéõ ¿¿ðýãòýé.
4. Îéëãîìæòîé áàéõ (Understandability)
Áèçíåñèéí òóõàéí äóíäàæ ò¿âøíèé ìýäëýãýòýé õ¿ì¿¿ñ õ¿ðòýë îéëãîõîîð ìýäýýëýë òàéëàíä òóñãàõ øààðäëàãàòàé
5. À÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ (Relevance)
Óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäëàãàòàé õýìæýýíèé ìýäýýëýëèéã àãóóëæ áàéõ ¸ñòîé. Óã ìýäýýëýë íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ øààðäëàãàòàé.
6. Íàéäâàðòàé áàéõ (Reliability)Òàéëàíãèéí ìýäýýëýë íü á¿ðýí ä¿¿ðýí áà ¿íýí áîäèò áàéõ ¸ñòîé.
7. Õàðüöóóëàõ áîëîìæòîé áàéõ (Consistency) àðãà õýðýãëýõ íü öàã õóãàöààíû õóâüä ÿëãààòàé òàéëàíãóóäûã õîîðîíä íü õàðüöóóëàõ áîëîìæòîé áîëãîäîã.
Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý:
     Óäèðäëàãûí àëèâàà øèéäâýð íü óäèðäóóëæ áóé îáúåêòûíõîî ºíººãèéí áàéäàë äýýð õèéñýí ä¿í øèíæèëãýýí äýýð ¿íäýñëýñýí áàéäàã. ͺ㺺 òàëààñ øèíæèëãýý íü óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâö áîëîí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëîõ ¿íýëýõ ¿¿ðýãòýé. Äýýðõè õàíäëàãà íü ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí õóâüä ч ìºí íýãýí àäèë ¿éë÷èëãäýã. Èéìýýñ ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýã õàìðàõ õ¿ðýý, çîðèóëàëòààð íü øóóðõàé áà èæ á¿ðýí ãýæ àíãèëäàã.
Øóóðõàé øèíæèëãýý:
Ýíýõ¿¿ øèíæèëãýýíèé çîðèëãî íü ÀÀÍ ºäºð òóòìûí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõ, àëäàà äóòàãäàëûã èëð¿¿ëýõ òîõèîëäîæ áóé áàãà çýðãèéí áýðõøýýëòýé øàëòãààíûã èëð¿¿ëæ ãàðàõ àðãà çàìûã çààæ ºãºõºä îðøèíî.
Øóóðõàé øèíæèëãýýã ÿíç á¿ðèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàðüöààã ãàðãàõ àðãà çàìààð õèéäýã. ̺í ò¿¿í÷èëýí ìýðãýæèëòíèé ìýäëýã òóðøëàãàí äýýð ¿í¿íäýñëýñýí àðãóóäûã àøèãëàäàã. Øóóðõàé øèíæèëãýýã ÀÀÍ ººðèéí ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëýõýä áîëîí áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷, õóäàëäàí àâàã÷äûíõàà ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûã òîäîðõîéëîõîä õýðýãëýäýã.
Øóóðõàé øèíæèëãýýã ¿íäñýí 3 ¿å øàòòàé õèéäýã.
              1-äàõü ¿å øàòàíä òàéëàíãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöñîí àðãà÷èëàëûã òîãòîîíî. Æ íü: LIFO, FIFO èíôëÿöûí íºëººëºëèéã òóñãàñàí ýñýõ ãýõ ìýò. Ýíý ¿å øàò íü ãîëäóó ãàäíû áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûã òîäîðõîéëîõ àæèëòàé õîëáîîòîé þì.
              2-äàõü ¿å øàòàíä òàéëàíä “ýìçýã”  ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áàéãàà ýñýõèéã òîãòîîíî.                   Æ íü: -Àëäàãäàë, Õóãàöàà õýòýðñýí çýýë, Õóãàöàà õýòýðñýí ºãëºã ãýõ ìýò
               3 äàõü ¿å ¿àòàíä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàðüöààíóóäûã áîäîæ ãàðãàäàã. Ýäãýýð õàðüöààíóóä íü ÀÀÍ èéí íººö¿¿ä, òýäãýýðèéí á¿òýö, ¿éë àæèëëàãààíûõ íü ¿ð ä¿í, ººðèéí áà çýýëèéí õºðºí㺠àøèãëàëòûí áàéäàë ãýñýí 3 ¿íäñýí ÷èãëýëýýð õèéãäýíý. ªºðººð  õýëáýë öººí òîîíû ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé, òîîöîõîä õÿëáàð õàðüöààíóóäûã ñîíãîæ òîîöîíî ãýñýí ¿ã þì.
            Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý áà ïðîãíîç÷ëîëûí àðãà ç¿é áà àðãóóä
- Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàã äàõü ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé ºññºí ÷àíàð
- Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýí äàõü õàíäëàãà áà ò¿¿íèé õºãæèë
- Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé àðãóóäûí àíãèëàë
- Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý áà ïðîãíîç÷ëîëä àøèãëàãääàã.
Õ¿÷èí ç¿éëèéí ñèñòåìûí çàãâàð÷ëàõ áà øèíæèëãýý
Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàã äàõü ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé ìºí ÷àíàð
Øèíæèëãýý ãýäãèéã äîîð áèä çàäëàí øèíæèëãýýã áóþó àíàëèçûã îéëãîæ èðñýí. Ýíý íü ñóäëàãäàæ áóé îáúåêò, ò¿¿íèé áóòýö, ñóäàëãààíû õèéñâýðëýëòèéí ò¿âøèí áîëîí àðãóóäààñ øàëòãààëæ øèíæëýõ óõààíä çàäëàí øèíæèëãýýã ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé íèéò àæèëòàé àäèëòãàæ ¿çäýãòýé õîëáîîòîé þì. Ãýõäýý ñèíòåç áóþó íýãòãýõ øèíæèëãýý áàñ çîõèõ à÷ õîëáîãäîëòîé ìýäýõ øààðäëàãàòàé. Îð÷èí ¿åèéí íºõöºë áàéäàëä ÀÀÍ-ûã îðøèí òîãòíóóëàõûí òóëä óäèðäëàãà íü ººðèéíõºº áàéãóóëëàãûí áýëòãýí íèéë¿¿ëýõ õàðèëöàà ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàëä ¿íýí áîäèò ¿íýëýëò ºãºõ øààðäëàãàòàé òóëãàðäàã. ¯¿íèé òóëä áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà íü:
1-ò ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý õèéõ àðãà ç¿éã ýçýìøèñýí
2-ò ìýäýýëëèéí çîõèõ õýìæýýíèé ñàíòàé áàéõ
3-ò ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷èíòýé áàéõ ¸ñòîé.
Èéìä çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàã äàõü ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé ÷àíàð íü çºâõºí øèíæëýõ áèø ìºí ò¿¿í÷èëýí ÀÀÍ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéã óäèðäàõ îéðûí áà õýòèéí ÷èãòýé øèéäâýð ãàðãàõàä ÷èãëýñýí áàéäàãò îðøèíî.
            Òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí ¿åä øèíæèëãýý íü ñàíõ¿¿ãèéí àãóóëãàà àëäàæ òåõíèê ýäèéí çàñãèéí øèíæòýé áîëñíîîñ ãàäíà øèíæèëãýý ãýäýã óòãàà àëäñàí. Ó÷èð íü øèíæèëãýýíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü ñàíõ¿¿ãýýñ õèé õîëäñîí áà øèíæèëãýý íü òºëºâëºãºº áèåëýëò ãýñýí øèíæòýé áîëñîíä îðøèíî. ÀÀÍ-ûí óäèðäëàãûí ¿ð ä¿í íü ìýäýýëëèéí ÷àíàð áà ò¿¿íèé çîõèîí áàéãóóëàëòûí ò¿âøèíãýýñ õàìààðäàã. Èéìýýñ ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëýëèéí ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ íÿ-áî òàéëàíãóóä íü äîîðõ ¿íäñýí 3-í øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéõ íü ÷óõàë. ¯¿íä:
- Õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîäëîãûí òàëààð áîäèòîé ¿íäýñëýë ñàéòàé ¿éлäâýð ãàðãàõàä õ¿ðýëöýæ áàéõ.
- ÀÀÍ-ûí àøãûí äèíàìèê áà õýòèéí òºëºâèéã ¿íýëýõýä õàíãàëòòàé áàéõ
- ÀÀÍ-ûí íººö¿¿ä òýäãýýðèéí äóíä ãàð÷ á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí òýäãýýðèéã õýð çýðýã ¿ð àøèãòàé àøèãëàæ áàéíà ãýäãèéã ¿íýëýõýä õàíãàëòòàé áàéõ
Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé ò¿¿õýí õºãæèë
Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý íü äàðààõ çîðèëãîòîé:
À. ÀÀÍ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí îäîîãèéí áîëîí õýðèéí /ñàíõ¿¿ãèéí/ áàéäëûã òîäîðõîéëîõ
Á. Ñàíã¿¿ãèéí òàëààñ íü ÀÀÍ-ûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí õóðäàöûã áîëîìæòîé áîëîí îíîâ÷òîé õýìæýýã òîäîðõîéëîõ
Â. Ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã èëð¿¿ëýõ áà òýäãýýðèéã äàé÷ëàõ áîëîìæ áà øààðäëàãûã òîäîðõîéëîõ
Ã. Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë äýýðõè ÀÀÍ-ûí áàéäëûã ïðîãíîç÷ëîõ çýðýã àæèë îðíî.
Áàðóóíû çàðèì øèíæýý÷äèéí ¿çýæ áàéãààãààð ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý õèéõ òаâаí õàðüöàíãóé áèå äààñàí ò¿¿õýí õàíäëàãà áàéñàí.
1 äýõ õàíäëàãà íü ýìïèðèê ïðàãìàòèêóóäûí ñóðãóóëü ãýã÷òýé õîëáîîòîé. Ýíýõ¿¿ ñóðãóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí ãîë ¿íäýñëýë íü ÀÀÍ-ûí ñºëáºðèéí ÷àäâàðûã õàìãèéí ÷óõàëä òîîöîæ áàéñàíä îðøèíî. Òèéìýýñ ÷ ýíý ÷èãëýëèéí øèíæèëãýý õèéõ ¿ç¿¿ëýëòèéí áàãöûã ãàðãàæ èðñýí. ªºðººð õýëáýë  òóõàéí ÀÀÍ áîãèíî õóãàöààíä ºð òºëáºðºº áàðàãäóóëæ ÷àäàõ óó ¿ã¿é þó ãýñýí àñóóëòàíä õàðèó ºã÷ ÷àäàõóéö ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñèñòåìûã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà. Òèéìýýñ ÷ ýíýõ¿¿ ñóðãóóóëèéí òºëººëºã÷èä øèíæèëãýýíäýý ÀÀÍ-ûí ýðãýëòèéí õºðºíãº, ººðèéí ýðãýëòèéí õºðºíãº, áîãèíî õóãàöààíû ºð òºëáºð çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä àøèãëàäàã áàéæýý. Ýíý ñóðãóóëèéí ñàíõ¿¿ãèéí æøèíæèëãýýíä îðóóëñàí õóâü íýìýð íü ãýâýë íÿãòëáàí áîäîã÷èéí òàéëàí äýýð ¿íäýñëýí îëîí òºðëèéí øèíæèëãýýíèé õàðüöààíóóäûã ãàðãàæ áîëäîã ãýäãèéã àíõ õàðóóëñàíä îðøèíî.  Ðîáåðò Ôîóëê 1950îíû ýõýí õ¿ðòýë
2 äàõ õàíäëàãà íü ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé ñòàòèñòèê ñóðãóóëü ãýã÷òýé õîëáîîòîé þì. Ýíý ÷èãëýëèéã ¿íäýñëýã÷ íü Àëåêñàíäð Óîëë þì. Ýíýõ¿¿ ñóðãóóëèéí ãîë ¿çýë ñàíàà íü õàðüöààíû øèíæèëãýýíû ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðèéã æèøèæ ¿çýõ òîäîðõîé óòãà áàéõã¿é áîë óã øèíæèëãýý à÷ õîëáîãäîëã¿é ãýæ ¿çñýíä îðøèíî. Äýýð äðóüäñàí ¿ç¿¿ëýëò á¿ðèéí òîäîðõîé óòãà áóþó óòãûíõàí áîñãûã ñàëáàð, äýä ñàëáàð, èæèë òºðëèéí ¿éëäâýðëýëèéí á¿ëýãëýë áóñ á¿ðýýð ñòàòèñòèê àðãààð òîäîðõîéëñîí áàéíà. 1960 ä îíîîñ ýõëýí ýíý ñóðãóóëèéí òºëººëºã÷èä õàðüöààíû øèíæèëãýýíèé ¿ç¿¿ëýëòèéã àíãèëàæ ýõýëñýí þì. Àíãèëàëûí ãîë ¿íäýñ íü ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàìààðàë áîëñîí. ªºðººð õýëáýë íýã àíãèëàëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õàðèëöàí áàéäàã áîë ººð àíãèëàëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýñ õàðüöàíãóé áèå äààñàí áàéäàã áàéíà.
3 äàõü õàíäëàãà íü îëîí õóâèëáàðààð øèíæèã÷äèéí ñóðãóóëü ãýã÷òýé õîëáîîòîé þì. Ýíýõ¿¿ õàíäëàãà íü 1992 èîä îíû ¿åä ¿¿ññýí áºãººä ãîë çîðèëãî íü ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ñèñòåì÷ëýõýä îðøèæ áàéñàí. 1970 ààä îíû ¿åä õóâüöààíû çàõ çýýëèéí ¿íý áîëîí õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã êîìïüþòåðò çàñâàð÷ëàõ îðîëäëîã õèéñýí áàéíà.
Ãîë ¿çýë ñàíàà íü ÀÀÍ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë áà øóóðõàé ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð àøãèéí òóõàéëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí àæ àõóé ¿éë àæèëëàãààíû íýãòãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õîîðîíäûí õàìààðàë äýýð òóëãóóðëàí ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé ñèñòåìûã áèé áîëãîõîä îðøèæ áàéñàí.
4 äýõ õàíäëàãà íü "Êîìïàíè äàìïóóðàõ áîëîìæûã ïðîãíîç÷ëîõ ñóðãóóëüòàé õîëáîîòîé þì. Íýã äýõ õàíäëàãààñ ÿëãàðàõ ç¿éë ãýâýë ÀÀÍ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã ÷óõàë÷èëàí ¿çäýã þì. ªºðººð õýëáýë ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé øèíæèëãýýã ÷óõàëä ¿çäýã þì. 1930 ààä îíîîñ äàìïóóðñàí ÀÀÍ-¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã ñóäàëæ ýõýëñýí þì.
5-ð õàíäëàãà íü 1960 ààä îíîîñ ýõëýí õºãæèæ èðñýí áºãººä õºðºíãèéí çàõ çýýëä îðîëöîã÷äûí ñóðãóóëüòàé õîëáîîòîé þì.
Ãîë ¿çýë áàðèìòëàë íü àëü íýã ¿íýò öààñàíä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéñíèé ¿ð àøèã áîëîí ðèñêèéã ïðîãíîç÷ëîõîä îðøèíî. Ýíý ÷èãëýë íü áóñäûãàà áîäâîë õýò îíîë òèéøýý õàíäñàí ó÷èð ïðàêòèê õýðýãëýãäýõã¿é áàéãàà.
Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé õýòèéí òºëºâèéí òóõàéä ãýâýë øèíæèëãýýíèé õàðüöààíóóäûã íýìæ áàÿæóóëàõ, ºðãºæ¿¿ëýõ áîëîí ìýäýýëýëèéí õ¿ðýýã íü òýëýõýä õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë íÿ-áî á¿ðòãýëèéí òàéëàí äýýð ¿íäýñëýí õýòèéí øèíæòýé øèíæèëãýý õèéõýä õàíãàëòòàé áèø áàéíà ãýñýí ¿ã þì.
Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýíèé àðãóóäûí àíãèëàë
Ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíä õýðýãëýãääýã àðãóóäûã ¿íäñýí õî¸ð ò¿âøèíä àâ÷ ¿çäýã. 1 äýõü áóþó ÷àíàðûí øèíæèëãýýíèé óòãà íü þìñ ¿çýãëèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã èëð¿¿ëýõ, ëîãèê äàðààëàëûã òîãòîîõ çýðýãò îðøèíî. Ýíý ò¿âøíèé àðãóóäûí òîîíä øèíæëýõ óõààíû åðºíõèé àðãóóä: àíàëèç, ñèíòåç, ò¿¿õýí õºãæëèéí àðãà, ôîðìàëü ëîãèêèéí àðãà, øèíæýý÷äèéí ¿íýëãýý, ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñèñòåì, øèíæèëãýýíèé õ¿ñíýãòèéí ñèñòåì çýðýã àðãóóä. 2 äàõü áóþó òîîí øèíæèëãýýíèé óòãà íü äýýðõ õàìààðàë, ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîí óòãààð èëýðõèéëýõýä îðøèíî.
À. Ñòàòèñòèê àðãóóä: øèíæèí îðëóóëãà, àðèôìåòèê ÿëãàâàð, ýíãèéí áà íèéëìýë õóâü, äèñêðîóíò äóíäàæ, èíäåêñ, á¿ëýãëýë, äèíàìèê ýãíýý, êîððåëÿöèéí øèíæèëãýý, ðåãðåññèéí øèíæèëãýý, äèñïåðñèéí øèíæèëãýý çýðýã
Á. Ýêîíîìåòðèêèéí àðãóóä: ìàòðèöûí, ¿éëäëèéí ôóíöèéí îíîëûí, ñàëáàð õîîðîíäûí áàëàíñ çýðýã
Â. Ýäèéí çàñãèéí êèáåðíåòèêèéí àðãóóä: ñèñòåìèéí øèíæèëãýý, ìàøèíò çàãâàð÷ëàëûí, øóãàìàí áà øóãàìàí áóñ ïðîãðàìì÷ëàë çýðýã àðãóóä îðíî.
Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý áà ïðîãíîç÷ëîëä àøèãëàãääàã
çàãâàðóóäûí òºðºë
1.Äåñêðèïòèâ çàãâàð: ÀÀÍ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí îäîîãèéí áàéäëûã òîäîðõîéëäîã çàãâàðóóä þì. Ýäãýýðèéí òîîíä: íÿ-áî á¿ðòãýëèéí òàéëàíãóóä, øèíæèëãýýíèé õàðüöààíóóä, áîñîî áà õýâòýý øèíæèëãýýí¿¿ä îðäîã.
2. Ïðåäèêàòèâ çàãâàð: Ýíý íü ÀÀÍ-ûí õýòèéí òºëºâ áàéäëûã ïðîãíîç÷ëîõîä àøèãëàãääàã. Ýäãýýðèéí òîîíä: ÀÀÍ-ûí áîñãî áóþó õóãàðëûí öýãèéí çàãâàð, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ïðîãíîç, õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéí çàãâàð çýðýã áàãòàíà.
3. Íîðìàòèâ çàãâàðóóä: Ýäãýýð íü áîäèò áèåëñýí ¿ð ä¿íòýé òºëºâëºãººòýé õàðüöóóëàõàä ÷èãëýãäñýí áàéäàã. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé òóñ á¿ðýýð, òåõíîëîãèéí äàìæëàãà á¿ðýýð çàðäëûí íîðìàòèâò õýìæýýã çàðäëûí ñòàòèê áîëãîíîîð òîãòîîí ò¿¿íèéõýý õýðýãæèëòèéã õÿíàõàä ÷èãëýãäñýí áàéäàã.
     - Õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ñèñòåìûí çàãâàð÷ëàë áà øèíæèëãýý
Øèíæèëãýýíèé àæëûí ¿íäýñ íü òóõàéí ñóäëàãäàæ áóé îáúåêòîä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã èëð¿¿ëýõ, íºëººëëèéí õýìæýýã òîäîðõîéëîõîä îðøèíî. ÀÀÍ íü ñèñòåì áîëîõûíõîî õóâüä ãàäààä áîëîí äîòîîä õ¿÷èí ç¿éë¿¿äûí òîì íèéëìýë öîãöëûí íºëººëëèéí äîîð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. Õ¿÷èí ç¿éë ãýäýã íü àëèâàà þìñ ¿çýãäëèéí ó÷èð øàëòãààí, õºäºëãºã÷ õ¿÷ áàéäàã áºãººä òóõàéí þìñ ¿çýãäëèéíõýý ¿íäñýí øèíæ, òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîéëäîã þì. Þìñ ¿çýãäýëä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä íü õàðèëöàí óÿëäààòàé, õàðèëöàí íºõöºëäñºí áàéäàã þì. Õàðèëöàí óÿëäààíààñ õàìãèéí ãîë íü øàëòãààí-¿ð äàãâàðûí óÿëäàà áàéäàã. Èéì óÿëäàà õîëáîîã äåòåðìèíèñò õîëáîî ãýæ íýðëýäýã íü ¿ç¿¿ëýëò ãýäýã íü õàðèëöààíû òîîí èëðýë þì. Õ¿÷èí ç¿éëèéí øèíæ ãýäýã íü øàëòãààíûã íü òîäîðõîéëäîã. ¯ð ä¿íãèéí øèíæ ãýäýã íü ¿ð äàãâàðûã òîäîðõîéëäîã. Äýýðõ 2 øèíæ íèéëæ áàéæ õ¿÷èí ç¿éëèéí ñèñòåìûã á¿ðä¿¿ëäýã. Õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ñèñòåìûí çàãâàð ãýäýã íü òóõàéí ñèñòåìûã èëýðõèéëæ áóé ìàòåìàòèêèéí òîìü¸î þì. Øàëòãààí-¿ð äàãàâàðûí áóþó äåòåðìèíèñò óÿëäàà íü ôóíöèîíàëü áîëîí ñòîõàñòèê õýëáýðòýé áàéäàã. Ôóíêöèîíàëü óÿëäààíû ¿åä øàëòãààíû òîäîðõîé íýã óòãà íü ¿ð äàãàâàðûí òîäîðõîé íýã óòãûã áèé áîëãîäîã. Ñòîõàñòèê óÿëäààíû ¿åä øàëòãààíû òîäîðõîé íýã óòãà íü ¿ð äàãàâàðûí  õýä õýäýí óòãûã áèé áîëãîäîã þì. Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýãýýð óÿëäàà õîëáîîã ñóäëàõäàà äàðààõ çîðèëãóóäûã øèéäýíý. ¯¿íä:
¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õîîðîíä óÿëäàà õîëáîî áàéíà óó ãýäãèéã òîãòîîíî
Óÿëäàà õîëáîîíû íÿãòðàëûã òîäîðõîéëîõ
Óÿëäàà õîëáîî òîõèîëäëûí áèø ãýäãèéã òîäîðõîéëîõ
¯ð äàãàâàðûí ¿ç¿¿ëýëòýíä íºëººëæ áóé øàëòãààíû õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ¿ç¿¿ëýëòèéí íºëººëèéã òîîãîîð èëýðõèéëæ ä¿ãíýõ
Ãîëëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëæ õàìààðàõ ç¿éë¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ çýðýã áîëíî.
Øèíæèëãýýíèé òºð뺺ñ øàëòãààëàí äýýðõè çîðèëãóóäûã ÿíç á¿ðèéí àðãààð øèéäâýðëýäýã. Æ íü: Ôóíöèîíàëü óÿëäààã-áàëàíñûí, øèíæèí îðëóóëãûí ãýõ ìýò àðãààð, ñòîõàñòèê óÿëäààã-êîððåëëÿöè, êîâàðëàöûí ãýõ ìýò àðãààð òîäîðõîéëäîã.
Õ¿÷èí ç¿éëèéí ñèñòåìûí øèíæèëãýýíèé àëãîðèòì äîîðõè øèíæòýé áàéíà
Õóó÷èí ç¿éëèéí ñèñòåìèéí ôóíêöèîíàëü çàãâàðóóä
Ýäãýýð çàãâàðóóä íü ºíãºðñºí áà îäîî ¿åèéã øèíæèëýõýä ºðãºíººð àøèãëàãääàã áºãººä äàðààõè îíöëîãóóäòîé. ¯¿íä:
1. Òóõàéí çàãâàðò õàìðóóëàí îðóóëæ áîëîõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ñèñòåìýýð õÿçãààðëàãäàíà. ªºðººð õýëáýë èéì çàãâàðûí õÿçãààð íü øóóä óÿëäàà õîëáîîíû òàñðàëòã¿é öóâààíû óðòààð òîäîðõîéëîãäîíî.
2. Ôóíêöèîàëü çàãâàðóóä íü òóõàéí çàãâàðò õàðóóëæ áîëîõã¿é áîëîõ íýãýí çýðýã ¿éë÷èë÷èëæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íºëººëèéã òîäîðõîéëîõ áîëîìæ îëãîäîãã¿é. ªºðººð õýëáýë ñóäëàà÷ õ¿í áóñàä õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íºëººë뺺ñ õºíäèéðºí õèéñâýðëýæ, ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòýíä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòèéã òóõàéí çàãâàðò áàãòñàí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéí ¿ð ä¿í ãýæ ¿çäýã.
3. Óã çàãâàðûã àæèãëàëòûí áàãö áàéõã¿é òîõèîëäîëä íýãæ îáüåêòûã øèíæèëýõýä ºøèãëàäàã çýðýã îíöëîãóóä îðíî.
Ôóíêöèîíàëü çàãâàðóóä íü äàðààõ òºðºë áàéäàã. ¯¿íä:
1. Íýìýõ çàãâàð-ýíý çàãâàðò õàìààðàõ ç¿éë¿¿ä íü íèéëáýð õýëáýðòýé áàéäàã þì. Æ íü: áàðàà òàâààðûí áàëàíñ:
 Á=Vo+H-V1-X
Á-áîðëóóëàëò
Vî-òàéëàíò ¿åèéí ýõíèé ¿ëäýãäýë
H-íèéë¿¿ëýëò
V1-òàéëàíò ¿åèéí ýöñèéí ¿ëäýãäýë
Õ-áóñàä òºðëèéí õîðîãäîë
2. ¯ðæèõ çàãâàð-ýíý çàãâàðò õàìààðàõ ç¿éë¿¿ä íü ¿ðæâýð õýëáýðòýé áàéäàã þì. Æíü: ¿éëäâýðëýëòèéí õýìæýý   
VÁ=AT*ÕÁ
VÁ-¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í
AT-àæèëëàãñàäûí òîî
ÕÁ-íýã àæèë÷íû õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ
3. Õóâààõ çàãâàð-ýíý çàãâàðò õàìààðàõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä íü íîîãäîë õýëáýðòýé áàéäàã þì. Æ íü: áàðàà ìàòåðèàëûí íººöèéí ýðãýö
Ýáìí=ÁÎ/ÁÌÍ
Ýáìí-Áàðàà ìàòåðèàëûí íººöèéí ýðãýö áóþó ýðãýëòèéí òîî
ÁÎ-Áîðëóóëàëòûí îðëîãî
ÁÌÍ-æèëèéí äóíäàæ áàðàà ìàòåðèàëûí íººö
4. Õîëèìîã çàãâàð-ýíý çàãâàðò õàìààðàõ ç¿éë¿¿ä íü ÿíç á¿ðèéí õýëáýðòýé áàéäàã. Æ íü: àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí
ÀÀÒ=ÖÀ/¯Õ+ÝÕ
ÀÀÒ-àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí
ÖÀ-öýâýð àøèã
¯Õ-¿íäñýí õºðºíãº
ÝÕ-ýðãýëòèéí õºðºíãº
Õî¸ðîîñ äýýø õàìààðàõ ç¿éë áàãòààñàí äåòåðìèñò çàãâàðûã îëîí õ¿÷èí ç¿éëò ãýäýã áàéíà. Ôóíöèîíàëü õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ñèñòåìèéí øèíæèëãýý íü òîäîðõîé äàðààëàëòàé áàéäàã.
1. Ýäèéí çàñãèéí õóâüä ¿íäýñëýëòýé çàãâàðûã áàéãóóëàõ
2. Øèíæèëãýý õèéõ àðãóóäàà ñîíãîõ
3. Òîîöîîëîõ áà ¿ð ä¿íã øàëãàõ
4. Ä¿ãíýëò õèéæ, çºâëºìæ ãàðãàõ
1 äýõ ¿å øàò íü ìàø ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Ó÷èð íü áóðóó áàéãóóëàãäñàí çàãâàð íü áóðóó ¿íäýñëýëã¿é ¿ð ä¿í áîëîí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðãýäýã.
2 äàõü ¿å øàòàíä èíòåãðàëûí, ëîãàðèôìûí, ãèíæèí îðëóóëàõ, àðèôìåòèê ÿëãàâàðûí ãýõ ìýò àðãóóäûã õýðýãëýäýã. Ýäãýýðýýñ õàìãèéí ºðãºí àøèãëàãääàã àðãà íü ãèíæèí îðëóóëàõ àðãà þì. Ýíý àðãûã õýðýãëýõäýý õàìààðàõ ç¿éë¿¿äèéã ýýëæëýí îðëóóëàõ òîäîðõîé äàðààëàëûã áàðèìòëàõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íòýé õîëáîãäîæ äàðààõ õýäýí òîìü¸îëîë ãàð÷ èðñýí.
1. Ñóäëàæ áóé þìñ ¿çýãäýëòýé øóóä õîëáîîòîé áºãººä òîîí òàëûíã òîäîðõîéëäîã øèíæ áóþó ¿ç¿¿ëýëòèéã àíõäàã÷ ãýíý. Ýäãýýð øèíæ¿¿ä íü àáñîëþò óòãàòàé áºãººä òýäãýýðèéã öàã õóãàöàà áà îðîí çàéí õóâüä íýãòãýæ áîëíî.
2. Ñóäàëæ áóé þìñ ¿çýãäýëòýé øóóä áóñ õîëáîîòîé áºãººä ÷àíàðûí òàëûã òîäîðõîéëäîã ¿ç¿¿ëýëòèéã õî¸ðäºîã÷ áóþó ÷àíàðûí ãýíý. Ýäãýýð íü õàðüöàíãóé óòãàòàé áºãººä òýäãýýðèéã öàã õóãàöàà áà îðîí çàéí õóâüä íýãòãýæ áîëîõã¿é. ¯ð ä¿íãèéíõ íü ¿ç¿¿ëýëò íü òîîí áóþó àíõäàã÷ áîë òèéì ôóíêö çàãâàðûã á¿ðýí ãýíý.
¯ð ä¿íãèéíõ íü ¿ç¿¿ëýëò íü ÷àíàðûí áóþó õî¸ðäîã÷ áîë òèéì ôóíêö çàãâàðûã á¿ðýí áóñ ãýíý. Ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã îðóóëàõäàà ýõëýýä çààâàë òîîí áóþó àíõäàã÷ààñ íü ýõýëäýã çàð÷èìòýé þì.
Õ¿÷èí ç¿éëèéí ñèñòåìûí ñòîõàñòèê çàãâàðóóä
Äàðààõ 3 øàëòãààíààñ áîëæ õ¿÷èí ç¿éëèéí øèíæèëãýýíä ñòîõàñòèê çàãâàðóóäûã àøèãëàäàã:
1. Ôóíêöèîíàëü çàãâàð áàéãóóëæ áîëîõã¿é õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íºëººëëèéã ñóäëàõ øààðäëàãàòàé áîë
2. Àëü íýã ôóíêöèîíàëü çàãâàðò íýãýí çýðýã áàãòàõã¿é áóþó îðóóëæ áîëîõã¿é õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íºëººëºëèéã ñóäàëõ õýðýãòýé áîë.
3. Íèéëìýë íàðèéí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëºëèéã ñóäàëõ øààðäëàãàòàé áîë
Ñòîõàñòèê çàãâàðûã áàéãóóëàõûí òóëä óðüä÷èëàí õýä õýäýí íºõöºë á¿ðýëäñýí áàéõ øààðäëàãàòàé.
à. Õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã àæèãëàõ øèíæ¿¿äèéí á¿ðäýë áóþó ìýäýýëëèéí áàãö áàéõ øààðäëàãàòàé
á. Àæèãëàëòûí õàíãàëòòàé õýìæýý (àøèãëàëòûí òîî íü õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí òîîíîîñ 6-8 äàõèí èõ áàéõ øààðäëàãàòàé)
â. Àæèãëàëò íü òîõèîëäëûí áà áóñäààñ ¿ë õàìààðñàí øèíæòýé áàéõ õýðýãòýé.
ã. Èæèë òºðëèéí áàéõ. ×àíàðûí õóâüä èæèë òºðëèéí øèíæèéã ëîãèê àðãààð ñîíãîæ àâíà. Òîîíû õóâüä èæèë òºðëèéíõ¿¿ ¿ã¿é þì ãýäãèéí õýìæ¿¿ð íü âàðèàöûí êîýôôèöåíò áàéæ áîëíî. Ò¿¿íèé óòãà íü 33% ààñ èë¿¿ã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé
ä. Òóñãàé ìàòåìàòèê àïïàðàòòàé áàéõ øààðäëàãàòàé
Ñòîõàñòèê çàãâàðûã áàéãóóëæ  øèíæëýõ àæèë íü òîäîðõîé äàðààëàëòàé áàéäàã.
1. ×àíàðûí øèíæèëãýý õèéíý. (øèíæèëãýýíèé çîðèëãûã òîäîðõîéëîõ, øèíæ áóþó ¿ç¿¿ëýëòèéí áàãöèéã òîãòîîõ, ¿ð ä¿íãèéí áà õ¿÷èí ç¿éëèéí øèíæ¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ, øèíæèëãýýíä õàìðàãäàõ öàã ¿å ñîíãîõ, øèíæèëãýýíèé àðãàà ñîíãîõ)
2. Çàãâàðò îðóóëàõ áàãöàà óðüä÷èëàí øèíæëýõ (áàãöûí øèíæ¿¿ä èæèë òºðëèéí ýñýõèéã øàëãàõ, õàìààðàõã¿é øèíæèéã õàñàõ, àæèãëàëòûí øààðäëàãàòàé õýìæèëòèéí òàðõàö õóâèàðëàëòûã òîäîðõîéëîõ)
3. Ñòîõàñòèê çàãâàðàà áàéãóóëàõ (õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí æàãñààëòûã òîäîòãîõ, çàãâàðûí õóâèëáàðóóäûã æèøèæ ¿çýõ)
4. Çàãâàð øààðäëàãà õàíãàæ áàéãàà ýñýõèéí ä¿í (òýãøèòãýëèéí ñòàòèñòèê ìºí ÷àíàðûã øàëãàõ)
5. Çàãâàðûí ýäèéí çàñãèéí óòãûã òàéëàõ áà àøèãëàõ (öàã õóãàöàà îðîí çàéí õóâüä òîãòâîðòîé ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ, ïðàêòèê à÷ õîëáîãäîëûã ¿íýëýõ)


Лекц 3.            Хөрөнгө капиталын бүрэлдэхүүн динамикийн шинжилгээ
Санхүүгийн шинжилгээний зорилгоор балансын хөрөнгө эх үүсвэрүүдийг дараах шинж тэмдгээр ангилдаг.
Ø  Эх үүсвэрүүдийн ангилал:
1. Өмчлөл ба эзэмшигчийн нь хувид өөрийн хөрөнгө гадны хөрөнгө гэж ангилна.
Өөрийн хөрөнгө = эзэмшигчийн өмч + хуримтлагдсан ашиг
Гадны хөрөнгө = БХӨТ + УХӨТ
2. Тогтвортой ашиглагдах болон эргэн төлөгдөх хугацаагаар нь байнгын капитал урсгал капитал гэж ангилна.
Байнгын кап =УХӨТ+Өөрийн капи
Урсгал капитал = БХӨТ
3. Ашиглалтын зориулалтаар нь
-       эргэлтийн хөрөнгийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр
-       удаан гүйлгээт хөрөнгийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр гэж ангилдаг.
Ø  Эргэлтийн хөрөнгө = БХӨТ + өөрийн кап
Удаан гүйлгээт хөр = УХӨТ+Өөрийн кап
Хөрөнгийн ангилал:
1.    Хөрвөх чадвараар нь:
Эргэлтийн хөр = мөнгө + авлага + түүхий эд мат
Удаан гүйлгээт хөрөнгө = УХХөр Ор+Биет ба биет бус хөрөнгө
   2. Ашиглалтын зориулалтаар нь:
  • Гадаадад байгаа эргэлтэнд байгаа хөрөнгө
  • Дотоод эргэлтэнд байгаа хөрөнгө
  3. Санхүүжилтийн эх үүсвэрээр нь:
  • Өөрийн хөрөнгө
  • Гадны хөрөнгө
4. Байршил болон одоо байгаа хэлбэрээр нь: Бэлэн мөнгө, биет хөрөнгө, биет бус хөрөнгө         
Тулга ххк жишээн дээр:
       Эх үүсвэр        I                   II
    Өөрийн кап    410   36,4%    436   32%
   Гадны кап       415   63,3%     909   68%
Нийт хөрөнгө   1125    100%   1345  100%
Дүнэлт:
 Нийт хөрөнгийн 70%-с дээшихийг гадны хөрөнгө эзэлж байвал тухайн байгууллага санхүүгийн хувид хараат байдалд ордог. Ний эх үүсвэрийн дийлэнхийг гадны хөрөнгөөр санхүүжүүлж хараат байдалд их байгаагаас гадна цаашидаа гадны хөрөнгөөр давамгайлж байна.
                                  I               II
Байнгын капитал 850  76%   826  61%
   Урсгал капитал   275  24%   519  39%
      Ний хөр         1125   100   1345  100
Байнгийн капиталын хэмжээ буурч урсгал капитал хэмжээ огцом өссөн байна.
 Энэ нь эх үүсвэрийн тогтвортой ашиглагдах байдал сайн байна гэж үзэж байна. 2-р
онд урсгал кап-н хувийн жин 15% өссөн нь хөрөнгийн өсөлтийг харуулж байна.     
3. I оны хувид 100%
Эргэлтийн хөр 565    БХӨТ   275  495%
                           өөрийн кап   290   51%
                                                565   100%
Удаан гүйл-т хөр 560  УХӨТ  440   79%
                                өөр-н кап  120     21%
                                                  560    100%
II оны хувьд
Эргэлтийн хөр 760  БХӨТ  519    68%
                          өөр-н кап   241   32%
                                            760    100
Удаан гүйл-т хөр 585  УХӨТ  390   679%
                               өөр-н кап  195   33%
585            100

Лекц 4.                              Төлбөрийн чадварын шинжилгээ
Төлбөрийн чадварын шинжилгээ гэдэг нь хүлээгдэж байгаа өр төлбөрийг барагдуулахад шаардлагатай санхүүгийн нөөц хүрэлцээтэй байгаа эсэхээр тодорхойлдог. Төлбөрийн чадварыг цаг хугацааны хувьд 3 ангилдаг.
1. Өнөөгийн боломж
2. Ойрын боломж
3. Хэтийн боломж
Пүүс төлбөрийн чадвараа зохицуулахдаа заавал их хэмжээний мөнгөн хөрөнгийг хадгалж байх албагүй.
Харин шаардлангатай үед төлбөр барагдуулахдаа хүрэлцэхүйц мөнгөн хөрөнгөтэй байхаар мөнгөний эргэлтийг зохицуулдаг. Пүүсийн төлбөрийн чадвар нь төлбөрийн хэрэгсэлийн хөрвөх чадвартай холбоотой байдаг. Төлбөрийн чадварыг үнэлэхдээ 3 аргыг ашигладаг.
v  Балансыг хөрвөх чадвараар нь үнэлэх
v  Төлбөрийн чадварын үндсэн харьцануудаар үнэлэх
v  Төлбөрийн балансаар үнэлэх
1. Актив талаас нь хөрвөх чадвараар нь:
Балансыг хөрвөх чадвараар нь үнэлэхдээ төлбөрийн хэрэгсэлийг мөнгө болгож хөрвөх чадвараар нь өр төлбөрийг хүлээгдэж байгаа хугацаагаар нь дараах байдлаар ангилна.
1. А1. Хурдан хөрвөх хөрөнгө - мөнгө, үнэт цаас, карт чек г.м
2. А2. Түргэн борлогдох хөрөнгө - бүх төрлийн авлага тооцоонууд
3. А3. Удаан борлогдох хөрөнгө - бараа матерал, дусаагүй үйлвэрлэл, урт хугацаат хөрөнгө оруулалт, урьдчилж төлсөн зардал
4. А4. Борлогдоход бэрхшээлтэй хөрөнгө - газар үндсэн хөрөнгө биет ба  биет бус хөрөнгө, барилга байгууламж
Пассив талаас нь хөрвөх чадвараар нь:
П1. Яаравчлагдсан өр төлбөр – хугацаа нь болсон ба хэтэрсэн өр төлбөр
П2. Богино хугацаат өр төлбөр – 1 жил хүртлэх өр төлбөр
П3. Урт хугацаат өр төлбөр – 1 жилээс дээш буюу урт хугацааны өр төлбөр
П4. Эзний өмч
Балансын хөрвөх чадварыг үнэлэхдээ:
А1 ≥ П1
А2 ≥ П2
А3 ≥ П3
А4 ≤ П4
Энэ нөхцөлийг хангаж байвал баласын хөрвөх чадвар сайтай ба өр төлбөр,төлбөрийн хэрэгсэл зохистой харилцаанд байна гэж үзнэ.
Эхний хоёр буюу  А1 ≥ П1,  А2 ≥ П2 биелэгдээд сүүлийн хоёр нь буюу А3 ≥ П3
  А4 ≤ П4 биелэгдэхгүй болбогино хугацаанд хөрвөх чадбар сайн гэж үзнэ.
Сүүлийн хоёр нь буюу А3 ≥ П3, А4 ≤ П4 биелэгдээд эхний 2 буюу А1 ≥ П1,
  А2 ≥ П2 нь биелэгдэхгүй бол урт хугацаанд хөрвөх чадвар сайтай гэж үзнэ.
2. Төлбөрийн чадварыг илэрхийлэх үндсэн үзүүлэлтүүд:
Ø  Ажлын капиталыг олохдоо:
       АК = Эргэлтийн хөр – БХӨТ
Ажилын капитал их байх тусам төлбөрийн чадвар сайтай байна.
Ø  Өөрийн эргэлтийн капиталыг олно.
ӨЭК =Удаан гүйлгээт хөр – Байнгын кап
Өрийн эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ нэмэгдэхийн хирээр БХӨТ-н хэрэгцээ шаарлага багасдаг учраас өөрийн эргэлтийн хөрөнгө их байх тусам төлбөрийн чадвараар сайн байна гэж үзнэ. 
Ø  Эргэлтийн харьцаа :
Эргэлтийн харьцаа = эргэлтийн хөр / БХӨТ
Энэ үзүүлэлт пүүсийн төлбөрийн чадварын зохистой харьцаа нь 2-3 хооронд байх ёстой.
2-с доош байвал төлбөрийн чадвар муу байх ба 3-с дээш байвал гүйлгээгүй хөрөнгө хуримтлагдаж байна гэсэн үг.
Ø  Төлбөр барагдуулах өнөөгийн боломж
Тө Бар Өн Бол = мөнгө + үнэт цаас / БХӨТ
Энэ нь бхөт-өө хэдий хэмжээний мөнгө үнэт цаасаар барагдуулах барагдуулах чадварыг тодорхойлно.
Энэ чадварын зохистой харьцаа нь 20% - 25% байх ёстой. Хэрэв 20% - с доош байвал төлбөр барагдуулах өнөөгийн боломж муутай гэж үзнэ
Ø  Төлбөр барагдуулах ойрын боломж:
ТБОБ = Мөнгө + Үнэт цаас + Авлага / БХӨТ
Энэ үзүүлэлтийн зохистой харьцаа нь 80%-100% байдаг.
Ø  Хэтийн боломж
Төл Бар ХБ= Эргэлт хөр / БХӨТ
Төл Бар ХБ= Нийт хөр / УХӨТ
Ø  Цэвэр орлогын норм
ЦОН= цэвэр ашиг + элэгдэлийн зар / бор-лт
Ø  Үндсэн хөрөнгийн эргэлтийн түвшин
ҮХЭТ=Хур элэгдэл / Үнд хөр-н анхны өртөг 
Ингэж төлбөрийн чадварын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсноор пүүсийн төлбөрийн чадварыг 4 ангилна.
  • Төлбөрийн чадвар сайтай
  • Төлбөрийн чадвар хэвийн
  • Төлбөрийн чадвар эгзэгтэй
  • Төлбөрийн чадвар муу
3. Төлбөрийг балаансаар үнэлэх:
Төлбөрийн баланс нь төлбөрийн хэрэгслүүдийн мөнгө болгож хөрвөх хугацааг өр төлбөрүүдийн хүлээгдэж байгаатай жишиж төлбөрийн чадварыг үнэлэх арга юм. Төлбөрийн баланс нь төлбөрийг цаг тухайд ньтөлөх чадвар байгаа эсэхийг тодорхойлохоос гадна пүүийн төлбөрийн хэрэгсэлүүдийн илүүдэл дутагдалыг урьдчилан тодорхойлж нөөцийг оновчтой байршуулан удирдах боломжийг олгодог.
Мөн пүүсийн өнөөгийн болон ирээдүйн төлбөрийн чадварыг үнэлэхэд ашигладаг. Төлбөрийн балансыг бэлтгэхдээ дараах тооцооллыг хийх шаардлагатай.
1. Төлбөрийн хэлбэрийн эргэцийг хоногоор тооцох:
1.1 Авлагын эргэц = 360*Авлага / Борлуул
1.2 Бэлэн мөнгөний эргэц
БМЭ = 360*бэлэн мөн / ББӨ
1.3 Дусаагүй үйлдвэрийн эргэц
ДҮЭ = 360*ДҮ / Бэлэн бүтээгдэхүүн
2. Хүлээгдэж байгаа эргэцийг хоногоор тодорхойлно.
3. Хөрөнгө өр төлбөрийн эргэцийг харгалзан нэг үечлэлд багтаж байгаа хөрөнгө өр төлбөрөөр төлбөрийн балансыг бэлтгэнэ.
1 сарын дараах төлбөрийн баланс
Хөрөнгө:                   өр төлбөр:
Мөнгө                         цалин өр
Авлага                        дансаарах өр
Ханга мат                   Бонд өглөг
ДҮ
Төлбөрийн хэрэгсэл илүү байвал нөөцийг оновчтой байршуулна.
Өр төлбөр илүүдэл нь төлбөрийн хэрэгсэлийг дутагдалд оруулна.
Хэрэв төлбөрийн баласаар төлбөрийн хэрэгсэгийн илүүдэлтэй гарвал илүүдэл нөөцийг оновчтой байршуулах хөрөнгө оруулалтанд оруулах замаар эргэлтэнд оруулна.
Хэрэв дутагдалтай гарвал эх үүсвэрийг сонгох арга хэмжээ авах шаардлагатай. Ийнхүү төлбөрийн баланс нь өглөг авлагын удирдах хэрэгсэл байдаг.
Лекц 5                                  Санхүүгийн дампуурлыг прогнозчилох    
33-ийн эдийн засагт нэг түгээмэл үзэгдэл нь пүүс дампуурч төлбөрийн чадваргүй болох явдал болдог. Энэ нь пүүс эргэлтийн хөрөнгөө санхүүжүүлэх нөөцгүй, хэвийн үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй, БХӨТ-өө төлөх чадваргүй болсон гэсэн үг.
Дампуурлын гол шалтгаан нь:
1.       Үйлдвэрлэлд оруулсан капиталийг нөхөн төлөх механизм алдагдсан.
2.       Пүүсийн үнэ, хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн бодлого үр ашиггүй байсантай холбоотой.
Пүүс дампуурлын ирмэгт хүрсэн эсэхийг урьдчилан тодорхойлж түүнээс сэргийлэх олон арга зүйн системүүд байдаг. Эдгээрээс түгээмэл нь:
1.       Алтманы индексээр пүүсийн дампууррлыг прогнозчилох
2.       Балансын бүтцээр шинжлэх
1. Алтманы индексийг нь авч үзье.
Энэ аргыг барууны нэрт   эдийн засагч Эдуард Алтман 1960-аад оны үед тодорхойлжээ.
Алтман 1945 -1965 оны хооронд үйл ажиллагаа явуулж байсан 66 компанийг сонгож тэдгээрийн тоон мэдээллийг олон хэмжээст дискерминант аргаар судалж байжээ.
Судалгааны дүнд дампуурлын болзошгүй байдлыг таамаглахад шаардлагатай 5 гол үзүүлэлтийг сонгож авсан.
Энэ 5 үзүүлэлтээр Алтманы индексийн ерөнхий загварыг тодорхойлжээ.
J ает = 3.3 К, + К2 +0.6 К3 + 1.4 К4 + 1.2 К5   
K1 -   тат.өмнөх ашиг                      Агуулга нь: 1-ийн хөрөнгө тутмаас олж буй
Нийт хөрөнгө                        ашгийн хэмжээ
К2=   борлуулалт                  Нийт хөрөнгийн хэмжээнээс хэдэн удаа
Нийт хөрөнгө               бэлэн бүтээгдэхүүн болон эргэж байгааг харуулна.
Кз=   Өөр.кап-ийн ЗЗҮ      1-ийн дайчлагдсан капиталд ногдож байгаа ЗЗҮ-с Дайчлагдсан кап      илэрхийлэгдсэн өөрийн капиталийн хэмжээ
К4=   Цэвэр ашиг - Ногдол ашиг      1-ийн хөрөнгө тутамд эзэлж байгаа
Нийт хөрөнгө              байнгын капиталиар санхүүжүүлсэн
                                                                           эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ
           К5=   Ажлын  капитал             Энэ нь 1 төгрөгний хөрөнгөөр санхүүжүүлэгдэж
                        Нийт хөрөнгө                      байгаа бангын капитал гэсэн үг.                              
Алтманы индексийн хугарлын цэг нь:
J хУг.цэг= 2,675 байх ёстой.
Хугарлын цэг J < 2,675-с бага байвал дампуурлын ирмэгт хүрсэн байна.
Их байвал эрсдэл багатай гэсэн үг. J > 2.675
 Сүүлийн үед Алтманы индексийн хугарлын цэгийг дараах байдлаар ангилдаг болсон.
1,8 -аас бага байвал дампуурах эрсдэл маш их байна.
1,8 - 2,7 байвал дампуурах эрсдэл дун зэрэг
3-аас дээш байвал дампуурах эрсдэл бага байна гэж үзнэ.
Алтманы индексийн дутагдалтай тал нь өөрийн капиталийн ЗЗҮ-г тодорхойлоход бэрхшээлтэй компаниудын хувьд хэрэглэх боломжгүй байдаг. Иймээс хувьцаат компаниуд ихэвчлэн Алтманы индексийн аргыг ашигладаг.
Жишээ нь: Пүүсийн татварын өмнөх ашиг - 94,0, нийт хөрөнгө - 1345,0,1 борлуулалт - 15400, өөрийн капитал ЗЗҮ -1100,0, дайчлагдсан капитал - 909,0, цэвэр ашиг - 51,0, ногдол ашиг - 25,0, ажлын капитал - 241,0.
Пүүсийн Алтманы индексийг тодорхойлж үнэлэлт өг.
К1 =   94,0 = 0,069   1-ийн хөрөнгө тутмаас 7 мөнгөний ашгийголж байна.
1345,0                           /93 мөнгө нь зардалд хуваарилагдаж байна./
К2= 1540,0 =-] 14                 Хөрөнгөжилт-1,14 удаа эргэж байна.
1345,0
Жилд 365 хоног = 320 хоногт 1 удаа нийт хөрөнгө эргэлтэнд орж байна. 1,14
Кз= 1100.0 – 1,21                 17-ийн дайчлагдсан капиталид ногдож байгаа өөрийн
909,0                              капитал ЗЗҮ-т 1,21 байна.
К4= 51,0 -25,0  = о 019   1₮-ийн хөрөнгө тутамд 2 мөнгөний ашиг хуримтлагдаж
1345,0                         байна. Үйл ажиллагааг цааш өргөжүүлэх боломжтой.
К5= 241,0 = о 18 = 18%  Нийт хөрөнгийн 18%-ийгбайнгын капиталиар
1345,0                             санхүүжүүлсэн эргэлтийн хөрөнгө эзэлж байна.
Одоо томъёондоо орлуулъя.
Jаеt = 3.3*0,069 + 1 * 1,14 + 0,6 * 1,21 + 1,4*0,019 + 1,2*0,18 = 0,2277+ 1,14 + 0,726 + 0,0266 + 0,216 = 2,3363
Хугарлын цэгийн хэмжээ < 2.675 < 2.3363 учраас дампуурлын ирмэгт байна.
2,3363 нь {1.8 - 2.7} - н хооронд байна. {Магадлал дунд зэрэг байна.} Иймээс анхаарах хэрэгтэй байна.
Дүгнэлт:
Пүүсийн төлбөрийн чадвар муу буюу дампуурлын ирмэгт тулж очжээ. Иймээс төлбөрийн чадвараа сайжруулахын тулд хөрөнгийн ашигт ажиллагааг К1 сайжруулах, дахин хөрөнгө оруулалтын ашгийг нэмэгдүүлэх. К4-ийг нэмэгдүүлэх
Лекц 6.            Ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðæèëòûí øèíæèëãýý
Пүүсийн богино хугацааны тогтвортой байдал нь төлбөрийн чадвараар хэмжигддэг бол урт хугацаанд санхүүгийн байдал нь үйл ажиллагааны тогтворжилтоор хэмжигддэг.
 Пүүсийн санхүүгийн тогтворжилт нь хөрөнгийн байршил, ашиглалт хөрөнгийн ашигт ажиллагаа, хөрөнгө эх үүсвэрийн бүтэц бүрэлдэхүүнээс шалтгаалдаг.
Санхүүгийн байдлын тодорхойлогч гол үзүүлэлт нь:
- Өөрийн эргэлтийн хөрөнгө ашгаараа санхүүжүүлсэн эсэх
- Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц
- Пүүсийн санхүүгийн бүтэц зээлдүүлэгч, хөрөнгө оруулагчдаас хэрхэн хамаарч байгаа эсэх.
Санхүүгийн тогворжилтын шинжилгээ нь дараах харьцаануудыг ашигладаг.
Ø  Бие даалтын коэффицент
БДК=Өөрийн кап / нийт эх үүсвэр
Нийт эх үүсвэрийн хэдэн хувийг өөрийн капитал эзэлж байгааг харуулна.
Зохистой харьцаа 0,5-0,6 байна.
Энэ үзүүлэлт нь гадаад эх үүсвэрээс хараат бусаар бие даан үйл ажиллагаа явуулах чадварыг илэрхийлнэ.
            Өөрийн капиталийн оролцоо их байхын давуу тал нь улс орны болон гадаад дотоод зах зээлийн тогтворгүй байдалд бага өртөж, хэвийн үйл ажиллагаа явуулах боломжтой байдаг.
Иймээс пүүсийн менежерүүд ашгийн аль болох дийлэнх хэсгийг дотоод эргэлтэнд үлдээж, өөрийн капиталыг өсгөх арга замууд нь:
1. Хóðèìòëóóëñàí àøèã, ýëýãäëèéí зардал  их байх
2. Хувьцаа гаргах, хóâü íèéë¿¿ëñýí хөрөнгө болон хандвийн êàïèòàëèéã íýìýãä¿¿ëýõ
3. Хóâüöààíû çàõ çýýëèéí ¿íèéã ºñãºõ
4. Õºðºíãèéí ¿íýëãýý, õàíäèâ òóñëàìæ àâàõ ãýõ ìýò áóñàä àðãóóä
Өөрийн капитал нь их байх тусам зээлдүүлэгч, хөрөнгө оруулагчдын хүлээх эрсдэл буурдаг бөгөөд хамтарч ажиллах итгэл найдвар бий болгодог.
Ø  Хараат байдлын коэффициент
Хар.байд.коэф=нийт эх үүсвэр/өөрийн кап
Зохистой харьцаа1-2,2 –оос их байвал гадаад эх үүсвэр нэмэгдэж зээлийн баталгаа алдагдана. Зээлдүүлэгчийн эрсдэл нэмэгдэнэ.
Гадаад эх үүсвэрийн баталгаа их компаний хувьд баримтлах бодлого.
Зээлдүүлэгчийн хяналтанд орохгүйн тулд зээлийн багцыг зөв сонгох
Өөрийн хөрөнгийн эрэлтийг нэмэгдүүлж, цэвэр ашгийн тогтвортой байдлыг ханган харилцагчдад аль болох итгэл найдвар төрүүлэх
Өрийн харьцаа. /эх үүсвэрийн квота
Квота = өөрийн кап / гадны кап
Зохистой харьцаа:  1:1
Өрийн харьцаа өсөх тусам зээлийн хүүгийн хувь хэмжээ нэмэгдэх хандлагатай байдаг.
4. Урт хугацаат зээлийн оролцоо :
  Урт хугацаат зээлийн өр = урт хугацаат өр / нийт эх үүсвэр
Гадаад эх үүсвэрийн оролцоо өсөх нь капиталын эргэлт түргэнтэй компаниудын хувьд бизнесээ өргөжүүлэх нэг боломж байдаг. Мөн санхүүгийн идэвхтэй үйл ажиллагааны илэрхийлэл болж өгдөг. Хамгийн гол шалгуур нь урт хугацаат зээл төлбөрийг хугацаанд нь барагдуулах чадвар.
5. Өөрийн эргэлтийн капиталын зохицуулалтын коэффициент.
ӨЭКЗК=өөрийн эргэлтийн кап / нийт хөрөнгө  
= удаан гүйл-т хөрөнгө - байнгын кап + УХӨТ өөр. Кап / нийт хөр
Нийт хөрөнгийн 30-аас багагүй хувийг эзэлж байвал зохистой гэж үздэг. /-/ гаргасан нөхцөлд тооцохгүй. Энэ үзүүлэлт нь менежерийн эх үүсвэрийг оновчтой байршуулж, уян хатан ашиглах чадварыг илэрхийлдэг. 
6. Үндсэн хөрөнгийн бүтцийг коэффициент
Үнд хөр бүт коэф = УХӨТ / үнд-н хөр
Нийт үндсэн хөрөнгийн хэдэн хувь нь гадны зээлдүүлэгчдийн өмчлөлд байгааг харуулдаг.
7. Дайчлагдсан капиталын бүтцийн коэффицент
Д.К.Бүт.коэф = УХӨТ / Дайч кап
Гадны капиталын хэдэн хувийг урт хугацаат зээл бүрдүүлж байгааг харуулна.
8. Байнгын кап-н бүтцийн коэффициент
БКБК=УХӨТ/Байнгын кап
Байнгын капиталид урт хугацаат өр хэдэн хувийг нь эзэлж байгааг харуулна.
9. Нөөц нөхөн цэвэр эргэлтийн хөрөнгийн оролцоо
ННЦЭХО=Цэвэр эргэлтийн хөр / материал, нөөц зар
Дуусаагүй үйлдвэрлэл+түүхий эд
Энэ харьцаа нь 1-ээс их байвал урт хугацаанд санхүүгийн хувьд тогтвортой гэж үзнэ.
Дээрэх харьцаануудаас гадна дараах шалгаруурыг ашиглана.
1. матерал нөөц зардал<өөр. Эр. Ккэф+хугац хүүтэй зээл
Энэ нь санхүүгийн үнэмлэхүйн тогтвортой байдлыг хангаж байна гэсэн үг.
Өөрийн кап=байнгын кап- удаан гүйлгээт хөр
2. Матр. Нөөц зар = өөрийн эргэлтийн коэф+ богино хугац хүүтэй зээл
Ердийн тогтвортой байдал гэж үзнэ.

Ëåêö 7.                        Õºðºí㺠êàïèòàëèéí àøèãëàëòûí байдлын

øèíæèëãýý

Õºðºí㺠êàïèòàëèéí àøèãëàëòûã òóõàéí áàéãóóëëàãûí ýðõýëæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãàà áóþó á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýë áîðëóóëàëòûí îðëîãûí õýìæýý òýäãýýðèéí ºñºëòººð õýìæèíý.
Èéìýýñ òóõàéí áàéãóóëëàãûí ýðõýëæ áóé ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë äîòîîä á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿í, ¿éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäàë, ò¿¿íèé àøèãëàëò ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ºñºëòèéí õàíäëàãà òîãòâîðæèëòèéã þóíû ºìíº òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.
Áàéíãûí ¿éë àæèëëàãààíû äàëàé÷ ÷èãëýëèéã ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í àæ ¿éëäâýðèéí õýìæýý, íýð òºðºë áîðëóóëàëòûí îðëîãîä òýäãýýðèéí ýçëýõ õóâèéí æèíãýýð òîäîðõîéëíî.
Ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äèíàìèê øèíæèëãýýã äàðààõ ýðýìáý äàðààëëààð õèéäýã.
1.    ¯ç¿¿ëýëòèéí äèíàìèêèéã îí òóñ á¿ðýýð áîëîí ºññºí ä¿íãýýð òîîöîîëîõ
2.    ¯ç¿¿ëýëò íýã á¿ðèéí ºñºëòèéí äóíäàæ õóðäûã òîîöîîëîõ
3.    Õàðèëöàí õàìààðàëòàé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ºñºëòèéí õàðüöààã çýðýãö¿¿ëýí ¿íýëýëò ºãºõ
¯íäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéí ºñºëòèéí õàðüöàà íü:
                        Òà > Òá > Ò¿ê > 100%             áàéâàë çîõèìæòîé ãýæ ¿çäýã.
            Òà – àøãèéí ºñºëò
            Òá - ¿éëäâýðä áîðëóóëàëòûí ºñºëò
            Ò¿ê - ¿éëäâýðèéí ÷àäàâõè õ¿÷èí ÷àäëûí ºñºëò
            Ýíý õàìààðàë àëäàãäñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèé ¿¿ññýí íºõöºë øàëòãààíûã çºâ òîäðóóëæ ¿íýëýëò ºãºõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.
            Õºðºí㺠        îðóóëàëòûí ¿íýëãýý íü èíôëÿöèéí íºëººãººð ãàæèëò ãàð÷ áîëîõ ó÷ðààñ àëü áîëîõ çýðýãö¿¿ëýãäýõ¿éö ñóóðü ¿íýýð òîîöîî õèéõ øààðäëàãàòàé. Õàðèëöàã÷äûí õóâüä ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéí ºñºëòèéí õóðäàö íü òîãòâîðòîé, äàâàìãàéëæ áàéãàà ï¿¿ñ êîìïàíèóäàä õºðºí㺺 îðóóëàõ õàìòàð÷ àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé áàéäàã. Èéìýýñ áóñàä áàéãóóëëàãà ñàëáàð á¿ñ íóòãèéí äóíäàæòàé çýðýãö¿¿ëýõäýý òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áóñ àëü áîëîõ ºñºëòèéí õóðäöààð íü æèøèæ ¿çäýã.
            Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí òîãòâîðæèëò íü áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû èäýâõæëûã òîäîðõîéëîõ íýã õýìæ¿¿ð þì. ¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í àøãààð õýìæèãääýã ó÷ðààñ ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí òîãòâîðæèëòûã íîãäîë àøèã õóâèàðëààä ¿ëäñýí òóõàéí æèëèéí àøèã áîëîí ªÊ-èéí õàðüöààãààð òîäîðõîéëíî.
                        Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí    ÖÀ – ÍÀ
                                    Const                           ªºðèéí êàïèòàë
            Ýäèéí çàãñèéí ºñºëòèéã òîãòâîðæóóëàõ ¿íäñýí àðãà íü õóâüöàà íýìæ ãàðãàõ çàìààð áèø õºðºí㺠àøãèéí ºãººæèéí íýìýãä¿¿ëýõ àðãà þì.
            Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí òîãòâîðæèëò íü ñàíõ¿¿æèëò ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ, áèé áîëñîí àøãèéã õóâèàðëàõàä áàðèìòàëæ áàéãàà áîäëîãûí õýðýãæèëòýýñ õàìààðàëòàé íèéëìýë ¿ç¿¿ëýëò þì.
            ÖÀ – ÍÀ =  ÍÕ   * ÁΠ *  ÓàÖà   *  ¯ÀÖÀ – ÀÒ – ÍÀ
               ªÊ             ªÊ     ÍÕ       ÁÎ                  ¯àÖÀ
            ªÊ – ñàíõ¿¿æèëò
            ÍÕ – ÁÎ – íèéò õºðºí㺠¿éë àæèëëàãàà
            ¯àÖÀ    - ñàíõ¿¿ãèéí áîäëîãî
¯éëäâýð  ¿éë÷èëãýý ýðõëýã÷äèéí çîðèëãî áîë ººðèéí ìýäýëä áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí ìàòåðèàë õºäëºëèéí íººöèéã áàéíãûí ¿ð ä¿íòýé àøèãëàæ àøèã îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýä îðøäîã.
Ýíý çîðèëãî õýðõýí õýðýãæèæ áàéãààã õºðºí㺠êàïèòàëèéí àøèãëàëòûí ýð÷ìýýð õýìæäýã.
Õºðºí㺠êàïèòàë      =   áîðëóóëàëòûí îðëîãî      
àøèãëàëòûí ýð÷èì        àëäàãäñàí õºðºí㺠êàïèòàë
Àøèãëàãäàæ áàéãàà õºðºí㺠êàïèòàë íü á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã çîðèóëàëò áýëýí áàéãàà õýëáýðèéí õóâüä ÿëãààòàé ó÷èð êàïèòàë àøèãëàëòûí ¿ç¿¿ëýëòýä íü àãóóëãûí õóâüä èæèë áîëîâ÷ òîîöîîëîõ æóðàì èëýðõèéëýõ ñàíàà íü ººð ººð áàéäàã. Òóõàéëáàë:
1.    ÝÕ-èéí ýðãýöýýð
2.    ÍÕ áóþó óäààí ã¿éëãýýò õºðºíãèéã à÷ààëàëò
3.    Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæýýð òîîöíî.
Ýðãýëòèéí õºðºíãèéí ýðãýö
Ýíý íü õºðºíãèéí íýã õýëáýðýýñ íºãººä øèëæèõ õºäºëìºðèéã èëýðõèéëñýí îéëãîëò þì. Ýðãýöèéã òîî õóãàöààãààð íü õýìæèõ áºãººä õýñãèéí áà åðºíõèé ýðãýö ãýæ àíãèëíà. Ýðãýöèéí õºðºíãèéã õºðâºõ ÷àäâàð áýëýí áàéãàà õýëáýðýýð íü ìºíãºí õºðºí㺠àâëàãà, ìàòåðèàëàã íººö áà çàðäàë ãýæ àíãèëàõ áºãººä ¿éëäâýðä áîðëóóëàëòûí øàòóóäûã äàìæèí íýã õýëáýðýýñ íºãººä ýðýìáý äàðààëàëòàé õºðâºæ áàéäàã.
Õýñãèéí ýðãýö ãýäýã íü òóõàéí õýëáýðýýñ äàðààãèéí õýëáýðò øèëæèõ ¿éë ÿâö.
                                    ÒÝÌ               I ýðãýö
            ̺í㺠            ¯Õ                   II ýðãýö
                                    ¯Ö                   III ýðãýö
ÒÝÖ > į > ÁÁ¿ò    
Åðºíõèé ýðãýö ãýäýã íü õýñãèéí ýðãýöèéí íèéëáýð áóþó òóõàéí õýëáýðýýñ çîõèõ ¿å øàòóóäûã äàìæèí ìºíãºí õýëáýðò øèëæèõ ¿éë ÿâö.
                                                      ̺íãº
ÒÝÌ  >  į  >   ÁÁ¿ò  >  Áîð  >  Àâëàãà  >  ̺íãº
Ýíý íü ÒÝÌ-èéí ýðãýö.
Á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëîãäîæ îðëîãî îðæ èðñíýýð íýã óäààãèéí öàêë äóóñàõ áºãººä áîðëóóëàëò îðëîãî íü áîðëóóëàëòûí ºðòºã ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûã íºõººä ¿ëäñýí õýñýã íü àøèã áîëîõ ó÷ðààñ áîðëóóëàëò íü íýã óäààãèéí öàêëèéí ýöñèéí øàò òºäèéã¿é /öàêëèéí/ ò¿¿íèé ¿ð ä¿íã èëýðõèéëæ áàéäàã.
Ýíý óòãààð íü ýðãýëòèéí õºðºíãèéí ýðãýöèéã ò¿¿íèé íýãæèä íîãäîõ áîðëóóëàëòûí îðëîãîîð òîîöäîã.
Ýðãýëò õºðºí㺠=   ÁÎ
                                    ÝÕ     
Ýðãýö ò¿ðãýñýõèéí õèðýýð ã¿éëãýýíèé ä¿í íýìýãäýõ òóë ã¿éëãýýíä õºðºíãèéã íýìæ îðóóëñàíòàé èæèë íºëººòýé.
Õàðèí óäààøèðâàë îðóóëñàí õºðºí㺠ã¿éëãýýã¿é áîëæ ýðñäýëýýñ ãàðñàíòàé èæèë áîëíî. Èíãýæ ýðãýöèéí ººð÷ëºëòººñ õàìààð÷ õýìíýãäñýí õºðºíãèéí õýìæýýã äàðààõ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëäîã.
<x = (t1 – t0) * = < t *        
              -  ã¿éëãýýíèé äóíäàæ òàéëàíò îíû íýã ºäðèéí
            t1  - òàéëàíò îíû ýðãýöèéí õóãàöàà
            t-  ñóóðü
            <x - ÷ºëººëºãäñºí õºðºíãº
            +  -  ãàðâàë ýðãýëò ò¿ðãýññýí õºðºí㺠õýìíýãäñýí
-          -  áàéâàë ýðãýëò óäààøèðñàí õºðºí㺠íýìæ çàðöóóëñàí
Ýðãýöýä íºëººëºõ ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë íü áîðëóóëàëòûí ã¿éëãýý õºðºíãèéí ¿ëäýöèéí ºñºëò áóóðàëò áºãººä íºëººëëèéã ýýëæëýí îðëóóëàõ àðãààð òîäîðõîéëæ ¿íýëýëò ºãäºã.
Õýñãèéí ýðãýöèéí òîîöîîíä áîðëóóëàëòûí îðëîãûí îðîíä òóõàéí õºðºíãèéí çàðëàãûí ã¿éëãýýã àâäàã.
Àâëàãûí ýðãýö   àâëàãà * ºäðèéí òîî
      ºäðººð                     ÁÎ /çýýëýýð/
ͺºöèéí ýðãýö  Ìàòåðèàë íººö çàðäàë * ºäºð òîî
      ºäðººð                                         ÁÁª
ªãëºãèéí ýðãýö   =      ªãëºã * ºäºð òîî
       ºäðººð              õóäàëäàí àâàëò /çýýëýýð/
¯éëäâýðèéí öèêëä àâëàãûí ýðãýö, íººöèéí ýðãýö 2 îðíî. /Ýíý 2-èéã íýìíý/
̺íãºí öèêë íü àâàëòûí ýðãýö + ýðãýëòèéí ºãëºã, ýðãýö
Ýíäýýñ ¿éëäâýðèéã öèêëèéã ò¿ðãýñãýõèéí òóëä àâëàãûí áîëîí íººöèéí ýðãýöèéã ò¿ðãýñãýõ øààðäëàãàòàé áºãººä ¿éë àæèëëàãààíû öèêëèéí çîõèõ õýñãèéã áóñäààñ äàé÷èëñàí õºðºí㺺ð ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýãèéã õàðæ áîëíî.
¯éëäâýðèéí öèêëèéí õóãàöàà ýðõýëæ áóé ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãèéí îíöëîã á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë õýðýãëýýíèé îíöëîãîîñ õàìààð÷ ººð ººð áàéæ áîëíî. Õºðºíãèéí ýðãýö íü áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä ìºí íºëººëíº.
1.    Ýðãýöèéí õóðäààñ á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàòûí õýìæýý õàìààðíà. Ýíý íü ýðãýëòèéí õºðºí㺠áàãà áîëîâ÷ ýðãýö õóðäàí áàéâàë îðëóóëàëò ºãºõ áîëîìæòîé.
ÁÎ  = ÝÕóðä * ºäºð òîî
                  ýðãýö
2.    Ýðãýëòèéí õóãàöàà ò¿ðãýñ÷ ã¿éëãýý íýìýãäýõèéí õèðýýð íýãæèéí òîãòìîë çàðäàë áóóð÷ àøèã íýìýãäýíý.
3.    ¯éëäâýðèéí öèêëèéí àëü íýã øàòàíä ýðãýö óäààøèðâàë äàðààãèéí äàìæëàãà áîëîí åðºíõèé ýðãýöýä íºëººëæ ¿éëäâýðèéí áîðëóóëàëò áóóðíà.

Õºðºí㺠êàïèòàëèéí à÷ààëàëò

Ýíý íü õàðüöàíãóé ýðãýëò óäààíòàé õºðºí㺠êàïèòàëèéí íýãæèä íîîãäîõ áîðëóóëàëòûí õýìæýýã õýëíý. Ýíý íü ¿éëäâýðä îðóóëñàí íèéò õºðºíãº, ººðèéí êàïèòàë áà ãàäíû êàïèòàëèéí àøãèéí ò¿âøèíã èëýðõèéëíý.
À÷ààëàëò  =      ÁÎ
                        Õºðºíãèéí
¯¿íèéã õºðºíãèéí êàïèòàëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãýýð òîäîðõîéëæ áîëíî.
ªÊ = ÁÎ/ªÊ
ÁÊ = ÁÎ/ áàéíãûí êàïèòàë
ÓÃÕ = ÁÎ/ÓÃÕ
ÍÕ = ÁÎ/íèéò õºðºíãº
Íýãæèä íîãäîõ ÁÎ íýìýãäýõ òóòàì õºðºíãèéí àøèãëàëò ñàéæèð÷ áàéãààã èëòãýõ áºãººä àøèãëàëòûí ò¿âøèí áîäèòîé òîäîðõîéëîõûí òóëä òóõàéí õºðºí㺠êàïèòàëèéí àøèãëàëòòàé õîëáîãäîæ áèé áîëñîí ºðèéã õàðãàëçóóëæ àâàõ ¸ñòîé. Õºðºíãèéí à÷ààëàëòàä íºëººëñºí õ¿÷èí ç¿éë, ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàðèëöàí õàìààðëûã
ÁΠ =   ÍÕ  *   ÓÃÕ  *  ¯Õ   *   ÁÎ
ªÊ       ªÊ       ÍÕ      ÓÃÕ     ¯Õ
ªÊ – ñàíõ¿¿æèëò
ÍÕ – ÓÃÕ – õºðºíãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í
¯Õ – à÷ààëàëò                      òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.

Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ

Áàéãóóëëàãûí õºäºëìºðèéí íººö ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí çàðäàë íü êàïèòàë çàðöóóëàëòûí íýã õýñýã áàéäàã ó÷ðààñ ò¿¿íèé àøèãëàëòûã ¿íýëýõ çîðèëãîîð õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã äàðààõ õóâèëáàðóóäààð òîîöäîã.
1. Óëàìæëàëò àðãà áóþó ¿éëäâñýðëýñàí á¿òýýãäýõ¿¿í ýñâýë ÁÎ-îîð
            ÕÁ á¿ò /ÁÎ/
                           ÀÒ
2. Øèíýýð á¿òýýãäñýí íýìýãäñýí ºðò㺺ð
            ͪ  =   ͪ   :   ÕÇ  =    ÕÁ : ÄÖ
            ÕÇ       ÀÒ       ÀÒ
    ÕÇ – õºäºëìºðèéí çàðäàë
    ÀÒ – àëáàí òàòâàð
    ÕÁ – õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ
    ÄÖ – äóíäàæ öàëèí
ͪ áà ÕÇ-èéí õàðüöàà íü çàðöóóëñàí õºäºëìºðèéí ¿ð á¿òýýë áîëîõ ÕÁ áà öàëèíãèéí õàðüöààã èëýðõèéëýõ áºãººä ¿¿íèé òóëä ͪ-èéã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî.
1.    ¯éëäâýðèéí á¿òýýë /ÁÎ/ -ººñ ºíãºðñºí çàðäëûã õàñ÷ òîîöíî.
2.    Öàëèí øèìòãýë çýðýã õºäºëìºðèéí çàðäàë öýâýð àøèã, ýëýãäëèéí øèìòãýëèéí íèéëáýðýýð òîîöíî.
Õºðºí㺠êàïèòàëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñóóðü ¿å ºíãºðñºí îí, òºëºâëºñºí õýìæýý, ñàëáàð á¿ñ íóòãèéí áîëîí èæèë òºðëèéí ¿éëäâýðòýé õîëáîãäîõ ¿ç¿¿ëýëòòýé æèøèæ ä¿ãíýëò ºãºõ. Èíãýõäýý òóõàéí áàéãóóëëàãûí ýðõýëæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààíû õºäºëìºðèéí áîëîí ôîíä áàãòààìæ ¿éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäëàà á¿ðýí ýçýìøèõ òºñëèéí õóãàöàà áîëñîí ýñýõ, òîîöîîíä àâ÷ áóé îðëîãî, õºðºíãèéí ¿íýëãýýíèé ÿëãàâàðòàé áàéäàë çýðãèéã çàéëøã¿é õàðãàëçàí ¿çýõ øààðäëàãàòàé. Èõýíõ òîõèîëäîëä îðëîãî íü òóõàéí ¿åèéíõýý õàíøààð õºðºí㺠íü àíõíû ºðò㺺ð ¿íýëýãäñýí áàéäàã ó÷ðààñ àøèãëàëòûí ¿ç¿¿ëýëò áîäèòîé ãàðäàãã¿é. /äàõèí ¿íýëýõ/
¯¿íýýñ ãàäíà õºðºí㺠êàïèòàëèéí àøèãëàëòûí ò¿âøèíä ñºð㺺ð íºëººëºõ áîäèòîé øàëòãààí áàéãàà ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:
1.    Á¿òýýìæ ¿éëäâýðèéí ýðãýëò çàõèàëãà
2.    ¯éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäëûí õýò òîì áàéäàë
3.    Òåõíèê òåõíîëîãè áîëîâñîí õ¿÷íèé õîöðîãäîë ýðãýëòèéí õºðºíãèéí äóòàãäàë
4.    Ò¿¿õèé ýä áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéí õàíãàìæ


Ëåêö 8.                     Àøèãò àæèëëàãààíû øèíæèëãýý ä¿ãíýëò
Áèçíåñèéí àæèëëàãààíû ýöñèéí çîðèëãî íü àøèã îëîõ ÿâäàë áºãººä îðóóëñàí õºðºíãèéã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé àøèãëàæ àøèãòàé àæëóóëæ ÷àäâàë áèçíåñýý ºðãºòãºñºí õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Àøèã áîë ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãèéí ¿íýìëýõ¿é õýìæ¿¿ð õàðèí àøãèéí àæèë íü õàðüöàíãóé õýìæèãäýõ¿¿í.
Ýäèéí çàñãèéí ¿ð ä¿í ºãººæ áóþó ¿ð àøèã ãýñýí 2 îéëãîëò íü àãóóëãûí õóâüä ÿëãààòàé.
Ýäèéí çàñãèéí ¿ð ä¿í íü òóõàéí ¿éë àæèëëàãààíû àøèã, àëäàãäëààð õàðèí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã íü áèé áîëñîí ¿ð ä¿íã îðóóëñàí êàïèòàëèéí ä¿íä õàðüöóóëæ òîîöñîí ¿ç¿¿ëýëò þì.
R – C = àøèã
      Àøèã         = ¿ð àøèã
Îð. õºðºíãº
¯éë àæèëëàãààíû ýöñèéí ¿ð ä¿íã ¿íýëýõäýý àøèãò àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëòèéã ãîë áîëãîäîã áîëîâ÷ òàéëàíãèéí õóãàöààíä áèé áîëñîí îðëîãî ò¿¿íèé õóâèàðëàëò, çàðöóóëàëòûã çàéëøã¿é àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.
            Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàí òàéëàíò õóãàöààíä áèé áîëñîí íèéò áà öýâýð àøèã, áîðëóóëàëòûí îðëîãî áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûí á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿í, ººð÷ëºëò, õýëáýëçëèéã ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åèéí ã¿éöýòãýë áîëîí òºëºâëºñºí õýìæýýòýé õàðüöóóëæ ¿íýëýëò ºã÷ áîëíî. Èíãýæ öýâýð õóâèàðèëàëòûí òîîöîîã ãàðãàæ äàðààõ àñóóäàëä ä¿ãíýëò ºãíº.
- Îðëîãî õèð îíîâ÷òîé õóâèàðëàãäàæ îðîëöîã÷ òàëóóäûí àøèã ñîíèðõîëä íèéöýæ áàéãàà ýñýõ
- Àæèëëàã÷äûí öàëèí õºëñ, óðàìøóóëàëûí ºñºëò á¿òýýìæèéí ºñºëòòýé òîõèð÷ áàéãàà ýñýõ
- Îðëîãûí õýðýãëýý áîëîí  õóðèìòëàëûí íîðìûí õàðüöàà
- Îðëîãûí òàòâàð çýýëèéí õ¿¿ãèéí õóâü õýìæýý ¿éëäâýðèéã äýìæèõýä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëºë çýðýã áîëíî.
Àøèãòàé õîëáîãäñîí òóõàéí òàéëàíãèéí õóãàöààíä áèé áîëñîí íýìýãäñýí ºðòºã ÿìàð õýìæýýòýé áàéíà õè÷íýýí õóâü þóíä àøèãëàãäàæ áàéíà âý ãýäýã àñóóäàë ãàð÷ èðäýã.
Íýìýãäñýí ºðòºã ãýäýã íü òóõàéí áàéãóóëëàãûí õóâüä òàéëàíò õóãàöààíä øèíýýð áèé áîëñîí ºðòºã þì.
Íýìýãäñýí ºðòãèéã òîîöîõäîî:
ͪ = ÁÎ - ºíãºðñºí çàðäàë
ͪ-èéã õóâèàðëàõäàà: öàëèí øèìòãýë, ýëýãäýë õîðîãäëûí øèìòãýë, çýýëèéí õ¿¿, îðëîãûí àëáàí òàòâàð, äààòãàë, íîãäîë àøèã, õóðààñàí àøèã, ãýæ õóâèàðëàíà.
Îðëîãûí õóâààðüëàëòûí õóâüä: Õýðýãëýý, Õóðèìòëàë
à/ õóðèìòëàë àøèã + ýëýãäýë õîðîãäëûí øèìòãýë
Àøèã íºëººëñºí õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä:
- Áîðëóóëàëòûí îðëîãî ýíý íü P * Q õàìààðíà.
- ÁÁª
- ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë
- Áóñàä îðëîãî çàðäàë
- Á¿òýýìæ ¿éëäâýðèéí íýð òºðºë
- Õýðâýý á¿òýýëýý áîë        à/ âàëþòûí õàíøíû íºëºº
                                               á/ ¿íèé íºëºº áàéíà.
ÝÕØ-èéã õóðèìòëàëä îðóóëäàã øàëòãààí:
àøãèéí òîõèðóóëäàã íýã òàëààñàà çàðäàë áîëîâ÷ íºãºº òàëààñàà îðóóëñàí õºðºíãèéí íºõºëò ãýæ ¿çäýã.
Àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí                    ÀÀÒ  =              àøèã                                                      
                                                                                    Õºðºíãèéí êàïèòàë
¯¿íèé ýäèéí çàñãèéí óòãà àãóóëãà íü îðóóëñàí õºðºíãèéí íýã òºãðºã òóòìààñ îëæ áàéãàà àøãèéí õýìæýýã èëýðõèéëäýã. ¯¿íèéã òîîöîîëîõ æóðàì, èëýðõèéëæ áàéãàà àãóóëãààð íü 2 õýñýã õóâààíà.
1. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé àøèã îëîõ ÷àäâàð
2. Îðóóëñàí õºðºíãèéí àøèã îëîõ ÷àäâàð
Òîîöîîíû áîëîí õýðýãëýýíèé çîðèóëàëòààñ õàìààðàí àøãèéí õýìæýýã ¿éë àæèëëàãààíû àøèã, òàòâàðûí ºìíºõ öýâýð àøèã, òàòâàðûí äàðààõ öýâýð àøèã ãýæ ÿíç á¿ðýýð àâ÷ áîëíî.
Á¿òöèéí àøèã îëîõ ÷àäâàð:
            - áîðëóóëàëòûí îðëîãîîð
            - ºðò㺺ð òîîöíî.
ÁÎ – îîð    ÕÀÖÀ  =   ÒÁÈÀ
                        ÁΠ           ÁÎ
ºðò㺺𠠯ÀÖÀ  =   ÒÄÖÀ  
                   Áª           Áª
ÒÄÖÀ Áª  *  ÒªÖÀ  *   ÒÄÖÀ
   ÁΠ        ÁΠ       Áª         ÒªÖÀ
ÁÎ – ÁÎ-èéí íýã òºãðºãò íîãäîõ çàðäàë
Áª - çàðäëûí ºãººæ
ÒªÖÀ – öýâýð àøãèéí õóâààëò
Õºðºíãèéí ºãººæ  Àøèãò
                                    Õºðºí㺠îðóóëàëò
2. Îðóóëñàí õºðºíãèéí àøèã îëîõ ÷àäâàð
Ýíý íü îðóóëñàí õºðºíãèéí íýãæèä íîãäîõ àøãèéí õýìæýýã èëýðõèéëýõ áºãººä ñóäàëãààíû çîðèóëàëòààñ õàìààð÷ îëîí õóâèëáàðààð òîîöîîëæ õýðýãëýäýã. ¯¿íä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éëèéã:
1. Õºðºí㺠êàïèòàëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í àøèãëàëòòàé õîëáîîòîé õ¿÷èí 
     ç¿éëä
2.  Öýâýð àøãèéã õóâèàðëàõ ÍÀ-èéí áîäèòîé õîëáîîòîé õ¿÷èí ç¿éë
Õºðºíãèéí êàïèòàëèéí íýãæèä íîãäîõ àøèã íü õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä
õàìãèéí íºëººòýé ¿ç¿¿ëýëò áàéäàã. ͺ㺺 òàëààð àøãèéí ò¿âøèí íü ºíººãèéí áîëîí èðýýä¿éí òºëáºðèéí ÷àäâàðò øóóä íºëººëíº. Ýäãýýð íºõöë¿¿äèéí óëìààñ ÕÕ-èé íºõöë¿¿äèéã îëîí õóâèëáàðààð òîîöîæ ¿íýëæ ºãºõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.
1. Íèéò õºðºíãèéí ºãººæ:                         ÒÄÖÀ + Õ¿¿ãèéí çàðäàë
                                                                                    Áàëàíñ
2. ¯éëäâýðä îðóóëñàí êàïèòàëèéí         Àøèã =     ¯ÀÖÀ  = ÁÎ * ¯ÀÖÀ  
    ºãººæ áóþó àøãèéí íîðì                      íîðì        ¯éë.êàï     ¯Ê      ÁÎ
¯éëäâýðèéí êàïèòàë ãýäýãò ¿íäñýí àæëûí çîðèóëàëòààð àøèãëàãäàæ áàéãàà ýðãýëòèéí áà óäààí ã¿éëãýýò õºðºíã¿¿ä õàìààðàãäàíà.
3. Àøèãëàñàí áóþó áàéíãûí                            Àøèã + ÝÕØ
    êàïèòàëûí ºãººæ                                    áàéíãûí Ê /ªÊ+ÓÕªÒ/       
4. ªºðèéí êàïèòàëûí ºãººæ                     ªÊ ºãººæ = ÖÀ
                                                                                                ªÊ
5. Õóâüöààò íýãæèä                       
    íîãäîõ àøèã
ÕÍÍÀ ÖÀ  =  Õ¿¿ Òºë. Çàðäàë ªìíºõ ÖÀ – Õ¿¿ - ÎÀÒ – ÍîÀ
                                                Õóâüöààò òîî
Õºðºíãèéí êàïèòàëèéí àøèãëàëòû㠺㺺æèéí õ¿ðñýí ò¿âøèí òîäîðõîéëæ ¿íýëýëò ºãºõ人 äàðààõ íºõöºë áàéäëóóäûã àíõààð÷ óÿí õàòàí õàíäàõ õýðýãòýé. ¯¿íä:
     1.¯éëäâýðä îðóóëñàí õºðºíãèéí êàïèòàëèéí àøèãëàãäàõ õóãàöàà, á¿ðýí õ¿÷èí ÷àäëààð àæèëëàæ ºãººæºº ºãºõ, íºõºõ òºëºãäºõ õóãàöàà ÿíç á¿ð áàéíà.
     2.Îðóóëñàí õºðºíãèéí àøèã ºãººæ ºñºõèéí õèðýýð àç òóðøèëò íýìýãäýõ õàíäëàãà áàéäàã. Òóõàéáàë: ãàäíû êàïèòàëèéí îðîëöîî ºñºõèéí õèðýýð ò¿¿íýýñ èõ õýìæýýãýýð àøèã îëîõ øààðäëàãà áîëíî. Ýíý òîõèîëäîëä íèéò õºðºíãèéí ºãººæ ºñ÷ áàéãàà áîëîâ÷: àøèã  ; àøèã   const áàéäàã.
         ÃÊ      ªÊ
    3.Íàðèéí òåõíîëîãèòîé ñàëáàðò ôîíä áàãòààìæ èõòýé áàéäàã ó÷ðààñ àêòèâûí ºãººæ òºäèéëºí èõ áàéæ ÷àääàãã¿é. Õàðèí á¿òýýãäýõ¿¿íèé àøãèéí ò¿âøèí íèëýýä áàéäàã. Òåõíîëîãèéí öèêë áîãèíî ýðãýö ò¿ðãýí ñàëáàðóóäàä ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðèéí îðîëöîî èõ áàéõ íü òºäèéëºí àþóëòàé ç¿éë áèø þì. Ó÷èð íü ýðãýëòýýðýý çàðäëàà íºõºõ áîëîìæòîé áàéäàã. Æèøýý íü: õóäàëäààíû áàéãóóëëàãà, áàíêíû áàéãóóëëàãà.
     4.Àæ àõóéí òîîöîîíä àâ÷ áàéãàà ¿ç¿¿ëýëòèéí ¿íýëãýýíèé ÿëãààòàé áàéäëûã õàðãàëçàõ õýðýãòýé.
Ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä õóâüöàà ýçýìøèã÷èä çýýëä¿¿ëýã÷äèéí õàðèëöàã÷àà ñîíãîí àâàõ ãîë øàëãóóð íü àæ àõóéí ò¿âøèí áàéäàã òóë ò¿¿íèéã õàìãèéí áîäèòîé òîäîðõîéëæ ºñºëò áóóðàëòûã øàëòãààíààð íü òàéëáàðëàæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ øààðäëàãàòàé.


Лекц 9                                  Зах зээлийн идэвхжлийг тодорхойлж дүгнэлт өгөх
3ах зээл дээр хувьцаа  гаргаж борлуулдаг компанууд энэ  шинжилгээг хийдэг. Энэ нь  3 бүрэлдэхүүн хэсэгтэй.
1.       33-ийн идэвхжлийг тодорхойлогч үзүүлэлтүүд
2.       33-н үнэт цаасны индексүүд
3.       Ногдол ашгийн бодлого
1. Пүусийн 33-ийн идэвхжлийг харуулдаг ундсэн 8 узуулэлт байдаг.
1.    Нэгж хувьцаанд хүртэх ашиг
НХХА= ЦА - ДЭХувьцааны ногдол ашиг
Энгийн хувьцааны тоо /1 ширхэг эргэлтийн хувьцаанд ногдох цэвэр ашгийн хэмжээ./ Энэ үзүүлэлт нь хувьцааны ЗЗҮ-д маш их нөлөөлж байдаг. Энэ үзүүлэлт өсөхөд хувьцааны ЗЗҮ өсөж, буурахад ЗЗҮ дагаж буурдаг.
2.    Хувьцааны үнэлэмж
ХҮ=   ЗЗҮ НХХА 1-ийн   орлого   өгөөжийн   төлөө   хөрөнгө   оруулагчид  хичнээнийг төлөхөөр завдаж буйг харуулдаг. Энэ үзүүлэлт нь нөгөө талаар эрэлтийн индикатор болдог. Хувьцааны үнэлэмж өсөж байвал пүүсийн хувьцаа эрэлт ихтэй байгааг харуулна. ЭЗТӨК их компаниудын хувьд хувьцааны үнэлэмж сайн байдаг.
3.  Хувьцааны өгөөж
ХӨ = Зарласан ногдол ашиг
                       ЗЗҮ                          Хөрөнгө оруулагчдын төлсөн 1 тутамд пүүс хичнээн хэмжээний ногдол ашиг төлөхөөр завдаж буйг харуулна.  Мөн  нөгөө талаар энэ  үзүүлэлт нь хувьцаанд оруулсан капиталийн нөхөн төлөгдөх хугацааг харуулна.
4.  Ногдол ашгийн гарц
НАГ = Олгосон ногдол ашиг       ХННА/НХХА/    Пүүс нэгж хувьцаанд хүртэх ашгаас хэдэн хувийг нь хувьцаа эзэмшигчдэд олгосныг харуулна.
Энэ үзүүлэлт нь пүүсийн ногдол ашгийн бодлого, ашигт ажиллагааны түвшнээс хамаарч байдаг,
5.  Хувьцааны ханшны коэффициент
ХХК=        ЗЗҮ
Бүртгэлийн үнэ
Бүртгэлийн =      Өерийн калитал
үнэ                       энгийн хуоьцааны   тоо
Бүртгэлийн үнэ нь нэгж хувьцааны бодит өртгийг илэрхийлнэ. Ханшны коэффициент нь 1-ийн бодит өртөг бүхий хувьцааны төлөө хөрөнгө оруулагчид хичнээнийг төлөхөөр завдаж буйг харуулна.
Ханш коэф = 1                       Хувьцааны өртөг = ЗЗҮ
Энэ үед сайн              ХК > 1            ЗЗҮ > өртөг
                                                 ХК<1              ЗЗҮ<өртөг
Хэрвээ ханшны коэффициент 1-ээс их байвал хөрөнгө оруулагчид хувьцаанд бодит өртгөөс нь илүү үнэ төлөх сонирхолтой байгааг харуулна.
6.  Аз туршилтын коэффициент
В =   ЗЗҮ        ЗЗҮ - салбарын хувьцааны ЗЗҮ-ний дундаж өөрчлөлт
J                   J - Тухайн компаний хувьцааны ЗЗҮ-ний өөрчлөлт
Агуулга нь:   Салбарын   хувьцааны   ЗЗҮ-ний   дунадж   өөрчлөлтөөс   пүүсийн
хувьцааны ЗЗҮ-н өөрчлөлт хэр зэрэг хэлбэлзэж байгааг харуулдаг.
Хэлбэлзэл хэдий чинээ их байна пүүсийн хувьцааны ЗЗҮ тогтворгүй, аз туршилт
ихтэй   байгааг   харуулна.   Энэ   үзүүлэлт   нь   бизнесийн   байгууллага   ба   хөрөнгө
оруулагчдын аз туршилтын хэмжүүр болдог.
7.   Оруулсан хөрөнгийн өгөөж
ОХӨ = ЦА + Хуугийн зардал * /1 - татвар хувь/
Нийт хөрөнгийн дундаж
 1-ийн хөрөнгө тутмаас олж байгаа ашиг Мөн оруулсан хөрөнгийн нөхөн төлөгдөх хугацааг харуулна.
8.   Өөрийн капиталийн өгөөж
ӨКӨ = ЦА + Хүүгийн зардал * /1 - татвар хүвь/
Өөрийн капиталийн дундаж Хувьцаанд оруулсан хөрөнгө оруулалтын нөхөн төлөгдөх хугацаа, 1-ийн нийлүүлсэн хөрөнгө тутмаас олж байгаа өгөөжийг харуулна. VII, VIII үзүүлэлт өсч байвал эдийн засгийн өсөлт тогтвортой байна гэж үздэг бөгөөд мөн хувьцааны ханшид нөлөөлж байдаг.
2. ЗЗҮ -н унэт цаасны индексууд
Үнэт цаасны 33 их хөгжсөн орнуудад хувьцааны ханшны ерөнхий хандлагыг тодорхойлохын тулд тусгаалсан индексүүдийг хэрэглэдэг. Эдгээр индексүүдийг биржийн индекс гэнэ.
Хамгийн анхны үнэт цаасны индексийг 1884 онд Америкийн хөрөнгийн бирж тооцжээ. Тухайн үеийн 11 том компаний хувьцааны ханшны дундаж өөрчлөлтийг алибрын дунджийн аргаар тодорхойлж гаргасан. Одоо тооцоолж байгаа индексийн арга зүйн зарчим өөрчлөгдөөгүй бөгөөд харин тоо бүтэц бүрэлдэхүүн өөрчлегдөж байна.
Дэлхийд томоохонд тооцогддог үнэт цаасны индексүүд нь:
Канад - Торонтогийн хөрөнгийн биржийн индекс Т5Е - 300
ОЛ - 1500 Америкийн хөрөнгийн биржийн индекс
РОТ31Е -225 Англи байсан. Одоо 1000 компани байна.
Монголд  ТОР - 75
Үнэт цаасны индексийг:
-       тээврийн
-       банкны
-       ахуйн үйлчилгээний
-       аж үйлдвэрийн гэх мэтээр тусгайлсан салбруудаар тооцдог.
Эдгээрээс гадна бүх салбаруудыг нэгтгэсэн үнэт цаасны ерөнхий индексийг
тодорхойлдог.
3.  Ногдол ашгийн бодлого
Ногдол ашгийн бодлого нь пүүсийн цэвэр ашгаас хэдэн хувийг нь өөрийн санхүүжилтэнд хэдэн хувийг ЗЗҮ - д үл нөлөөлөх түвшинд хувьцаа эзэмшигчдэд хуваарилах вэ гэсэн асуудлыг зохицуулахад чиглэнэ. Ногдол ашгийн бодлого үндсэн 2 асуултаас шалтгаална.
1.  Ногдол ашиг хувь нийлүүлсэн хөрөнгөнд нөлөөлөх үү
2.  Хэрэв нөлөөлөх бол ногдол ашгийн зохистой түвшин ямар хэмжээнд байх вэ?
Ногдол ашгийн бодлогын үндсэн 2 хандлага байдаг.
1.    Ногдол ашгийг үлдэгдлийн зарчмаар тооцох.
Энэ хандлагыг баримтлагчид "Ногдол ашгийн бодлого хэрэггүй. Учир нь ногдол ашиг хувь нийлүүлсэн хөрөнгөнд нөлөөлөхгүй учраас боломжтой түвшний дахин хөрөнгө оруулалт хийх ашгийг тооцсоны дараа үлдсэн дүнгээс ногдол ашгийг хуваарилах ёстой" гэж үздэг.
2.    Ногдол ашгийн бодлого байх ёстой гэж үздэг. Учир нь хөрөнгө оруулагчид
ногдол ашгийн хэмжээгээр ирээдүйн аз туршилтаа тодорхойлно.
Ногдол ашиг бага хуваарилбал ирээдүйд худалдан авах хувьцааны тоо буурч, хувьцааны үнэ цэнэ багасаж, пүүс татан буугдахад хүрч болзошгүй гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл үлдэгдлийн зарчмаар ногдол ашгийг хуваарилж болохгүй гэж үздэг.
Ногдол ашгийг хуваарлахдаа дараах хүчин зүйлүүдийг харгалзаж үзнэ.
1.       Хуримтлагдсан ашгийн хуулийн хязгаарлалт
2.       Хуримтлагдсан ашгийн гэрээгээрх хязгаарлалт
Урт хугацаат зээлдүүлэгчид болон пүүсийн хооронд байгуулсан гэрээнд заасан хязгаарлалт
3.       Үйлдвэрлэлийн өргөтгөлтэй холбогдсон хязгаарлалт. /барилга байгууламж барих гэх мэт./
4.       Төлбөрийн  чадвартай  холбогдсон  хязгаарлалт.  /өр  төлбөр  барагдуулах мөнгөн хангалттай үед ногдол ашиг олгохоор заасан нөхцөлд/
Лекц 10                      Үйл ажиллагааны идэвхижлийн шинжилгээ
ҮАИШ-ний зорилго нь: Цэвэр ашгийг абсолют хэмжээгээр нэмэгдүүлэхэд бус харин хөрөнгийн нэгж тутмаас олох ашгийг нэмэгдүүлэх замаар хөрөнгө, капиталийн ашиглалтын үр ашгийг сайжруулахад чиглэнэ. Үйл ажиллагааны идэвхжлийг олон янзаар тодорхойлно.
1.   Удирдлагын бүтэц бүрэлдэхүүн талаас
2.   Үйлдвэрлэлийн хэмжээний төлөвлөлтийн талаас
3.   Ашгийн төлөвлөлтийн талаас
4.   Хөрөнгө оруулалтын төсвийн үр ашгийн талаас
Идэвхжлийн шинжилгээ, шинжилгээний зорилго нь дараах үе шатуудаар дамжин бүрэн хэрэгжинэ.
1.   Пүүсийн одоогийн нөхцөл байдлыг үнэлэх
2.   Нөхцөл байдалд нөлөөлсөн хүчин зүйлүүдийг илрүүлж гаргах
3.   Хүчин   зүйлийн   нөлөөллийн   үр   дагавруудыг   засч   залруулах   талаар
удирдлагын шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлнэ.
4.   Үр ашгийг дээшлүүлэх болон ашиглагдаагүй нөөцийг илрүүлж дайчлах.
Пүүсийн   идэвхжлийн   асуудал   нь   богино   хугацаанд   бүрэн   шийдвэрлэх
боломжгүй харилцан уялдаатай олон хүчин зүйлүүдээс шалтгаалдаг эдийн засгийн нарийн нийлмэл үйл явц юм.
Идэвжлээр нөлөөлдөг хүчин зүйлүүд нь:
1. Техник зохион байгууллалтын түвшин
-       Ажилчдын мэргэжил чадвар, хэрэглэж байгаа техник технологи
-       Хамт олон, улс төр, эдийн засаг, нийгмийн оргил
-       Байгаль, экологийн нөхцөл байдлаас шалтгаална.
2.  Хөдөлмөрийн хэрэгсэл
-       Үндсэн хөрөнгө, үндсэн хөрөнгийн фонд өгөмж
-       Фонд өгөмж гэдэг нь 1?-ийн үндсэн хөрөнгөөр үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ.
3.  Хөдөлмөр буюу ажиллах хүч
-       Хөдөлмөрийн бүтээмж /1 ажилтан ажлын 1 цагт үйлдвэрлэж гаргаж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ/
-      Дундаж цалин
4. Хөдөлмөрийн зүйл.
-     Материалын зардал, материал өгөмж /1-ийн өртөгтэй материалаар
үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээг материал өгөмж гэнэ./
5. Бүтээгдэхүүний нийт өртөг.
-    Хөдөлмөрийн зардал
-     Материалын зардал
-    Нэмэгдэл зардал
6. Нийт бүтээгдэхүүн
-    Цэвэр борлуулалтын орлого
НБ = Бүт.тоо * Фонд өгөмж
НБ = Бүт.тоо * Мат.өгөмж
НБ = Бүт.тоо * Хөдөлмөрийн бүтээмж
7.  Орлуулсан хөрөнгө -    Балансын дүнг оруулсан нийт хөрөнгө хөрөнгө
8. Ашиг, ашигт ажиллагаа
Ашиг = Борлуулалт - Нийт өртөг, зардал
Ашигт ажиллагаа =  Цэвэр ашиг    =      Өртөг      *     ЦА
Борлуулалт     Борлуулалт     Өртөг
(I - II ашигт ажиллагаанд өртөг яаж нөлөөлж байгааг харуулж байна.) 1-ийн борлуулалтанд эзэлж байгаа өртгийн хэмжээ 1-ийн өртөгт ногдож байгаа цэвэр ашгийн хэмжээ
 9. Хөрөнгийн эргэц = Борлуулалт / хөрөнгө
1-ийн хөрөнгө тутмаас олж байгаа орлогын хэмжээ буюу хөрөнгө хэдэнудаа эргэлтэнд орж байгааг харуулж байна.  
10. Хөрөнгийн ашигт ажиллагааИдэвхжлийн тодорхойлох үндсэн үзүүлэлт:1-ийн хөрөнгө тутмаас олж байгаа ашгийн хэмжээ юм.
Хөр.аш.аж = Цэвэр ашиг     =    ЦА   *      БО
Нийт хөрөнгө      БО      хөрөнгө
Энэ нь 2 хүчин зүйлээр хувааж үздэг.БО -8-р хүчин зүйл. Хөрөнгө - 9-р хүчин зүйл.Идэвхжпийг   сайжруулахад   анхаарах   асуудал   нь   нөөц   ашиглалт   юм. Үйлдвэрлэлийн нөөц ашиглалтыг 3 түвшинд хийдэг. Үүнд:
 1.Хөдөлмөрийн хэрэгслийн ашиглалтын шинжилгээ Хөдөлмөрийн хэрэгслийн ашиглалтын шинжилгээ гэдэг нь:
Фонд өгөмж = Нийт бүтээгдэхүүн Үндсэн хөрөнгө Энэ шинжилгээгээр: Үндсэн хөрөнгийн өсөлтийн хурд, фонд өгөмжийн өсөлтийн хурд нь экстенсив, интенсив түвшинд байгаа эсэхийг тодорхойлно.
Үн.хөр. өсөлт U =  Үнд.хөрөнгө1  *100% Үнд.хөрөнгө О
Фонд өгөмж % =  Фонд өгөмж 1 * 100 %
Фонд өгөмж U Үндсэн хөрөнгө II > Фонд өгөмж 11% экстенсив есөлт. Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын идэвхжил муу байгааг харуулна. Үндсэн хөрөнгө 11% < Фонд өгөмж 11% интенсив өсөлт. Энэ нь тооны хувьд өснө, эдийн засгийн үр ашиг муу гэсэн үг.2. Хөдөлмөрийн зүйлийн ашиглалтын шинжилгээ Материалын зардал, материалын өгөмж нь интенсив, экстенсив түвшинд байгаа нөхцлийг тодорхойлох.
Жишээ нь:      4                        3                      2                      1              Дундаж II өсөлт
Мат.зар          110                  104                  104                  100                  106
Мат.өгөмж    112                   108                  102                  100                  107,3
Мат.зар        106 < мат.өгөмж 107,3 интенсив Мат.өгөмж   < Мат.зард экстенсив
БО - 2000,0                            Мат.егөмж = 200С_0  ^ >3 ?
Мат.зард-1500,0                                              1500,0
3. Ажиллах хүчний ашиглалтын шинжилгээ Ажиллах хүчний өсөлтийн U, хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлтийг авч үздэг. Хэрэв ажиллах хүчний өсөлтийн хурд илүү байвал экстенсив. Хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлтийн хурд илүү байвал интенсив гэж үздэг.

4           3            2           1
Аж. Тоо                           62         55         48           50
БО                           2800,0     2400,0    2000,0     2200,0
Хөд. Бүт                        45           44         42            44
2200 =44
  50
Хөд. Бүт = нийт бүт
            Аж. Тоо * ажлын тоо     1 өдрийн 1 ажилтны хөдөлмөрийн бүтээмж
Хөд. Бүт =            УХӨТ
                        Аж. Тоо * аж өдөр * 1 цаг
1 ажилтны 1 цагийн хөдөлмөрийн бүтээмж.
                              4                     3                 2                     1               Х
Аж. Тоо                62                   55               48                    50
Аж Тоо өсөлт       62  =124        55 = 110     48 = 96           50 = 100     100%
                              50                  50               50                   50
Хөд бүт                45                   44               42                    44         эстенсив
Хөд бүт өсөлт     45 = 102.3      44 =100      42  = 95           44  = 100      99%
                             44                   44               44                    44
Идэвхжилд нөлөөлдөг хүчин зүйлийг :
-       интенсив
-       экстенсив хучин зүйл гэж ангилдаг.
Ашиглаж байгаа нөөцийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, чанарыг сайжруулж байгааг интенсив.Нөөцийн тоо хэмжээг нэмэгдүүлж, ашиглалтын хугацааг уртасгаж байвал экстенсив хүчин зүйл гэнэ. 
Лекц 11                         Үйл ажиллагааны үр ашгийн шинжилгээ  
Пүүсийн үйл ажиллагааны үр ашиг нь үйлдвэрлэлд оруулсан  нөөцийн өсөлт, үйлдвэрийн гаргаж байгаа бүтээгдэхүүний өсөлтөөр тодорхойлогддог.
1. Зарцуулсан нөөцийн үр ашгийг тодорхойлдог. Хэрвээ зарцуулсан нөөцийн
өсөлт буюу нийт өртөг зардлын өсөлт нь борлуулалтын өсөлтөөс илүү эдийн
засгийн өсөлт экстенсив, эсрэг тохиолдолд эдийн засгийн өсөлт интенсив
гэж үздэг                        
Жишээ нь                   3              2             1             Х
Борлуулалт               120         118         112           116
Мат зардал                116        112          108
Хөд зар                      122        118          116
Нэм зар                      118       120           115
Нийт зар                     118      116           113          115
      Мат зар                       Инт      Инт         Инт          / экс/  зардал > БО
      Хөд зар                       Экс      экс         экс            / инс/ зардал < БО
      Нэмэлт зар                инт     экс           экс
      Э. З-н өсөлт               инт     инт         экс
Пүүсийн эдийн засгийн өсөлт интенсив байна. Энэ нь материалын зардал интенсив байгаатай холбоотой. Цаашид хөдөлмөр, нэмэлт зардал өсөлт дээрээ анхаарах.
2.  Оруулсан нөөцийн үр ашиг
Ор.нөөц үр ашиг =       БО                       буюу хөрөнгийн эргэцээр илрэн гардаг.
Нийт хөрөнгө Хөрөнгийн эргэцийг:
-       ерөнхий
-       хэсгийн гэж ангилдаг.
Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц нь хөрөнгийн . 1 хэлбэрээр нөгөөд шилжих хөдөлгөөнийг илэрхийлсэн ойлголт. Хэсгийн эргэц нь тухайн хэлбэрээс дараагийн хэлбэрт шилжих хугацаа. Ерөнхий эргэц нь хэсгийн нийлбэр буюу зохих үе шатуудыг дамжин тухайн хөрөнгийн мөнгөн хэлбэрт шилжих хугацаа.
Үндсэн хөрөнгийн хувьд үр ашгийг хөрөнгийн ачааллаар илэрхийлдэг. Ачаалал нь 1-ийн үндсэн хөрөнгөөр үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүн.

Хөрөнгө:

Авлагын эргэц  =     БО     
                                Авлага
БМ-ын эргэц = ББӨ
                           БМ
ДҮ эргэц  ББ
                     ДҮ
Нийт хөрөнгийн ачаалал = БО / нийт хөрөнгө
Мөн эх үүсвэрийн хувьд эргэцийг дараах байдлаар тодорхойлдог. Эх үүсвэр:
БХӨТ = ББӨ / БХӨТ        360 –д хувааж хоногоор гаргана.
Өөрийн капиталын ачаалал = БО\ Өөрийн кап
Дайч. Кап ачаалал = бор \  БХӨТ+ УХӨТ = БО / дайч кап
Байнгын кап ачаалал  = БО / УХӨТ+ Өөр.кап = БО/ Байн. кап
Эргэцийн холбоотойгоор үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн, санхүүгийн мөчлөгийн хугацаа гэсэн ойлголт байдаг.
Үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн үргэжлэх хугацаа нь: Бэлтгэн нийлүүлэгчээс түүхий эд материал, хүлээн авахаас эхлээд бэлэн бүтээгдэхүүнээ борлуулж авлага цугларах хүртэлх хугацааг харуулдаг. Тухайлбал:
Бэлтгэн нийлүүлэгчид захиалга > хүлээн авах > үйлдвэрлэж явуулах > бэлэн бүтээгдэхүүн хүлээн авах > борлуулах > авлага цуглуулах. Мөнгө хүлээн авах
Үйд. мөч хугацаа = БМ Эргэц  + Авлага эргэц  = 360*ББ =         БО
                                   Хоног            Хоног                  ББӨ       Борлуулалт
Үйлдвэрлэлиин мөчлөгийн хугацааг салбарын дундаж хугацаатай хөрвүүлж үнэлэлт өгнө.
Үйлдвэрлэлийн мөчлөг: хугацаа урт байх нь үйлдвэрлэх, борлуулах үйл ажиллагаа удаан байгааг харуулна.
Энэ нь пүүсийн хөдөлмөр, зарцуулалт их, капиталийн эргэлт удаантай гэсэн үг.
Санхүүгийн мөчлөгийн хугацаа нь бэлэн бүтээгдэхүүн борлуулж авлага цуглах хугацааг хамардаг.
Санхгийн мөчлөг = БМ Эргэц  + Авлага эргэц  - Өр төл эргэц = 360 * БХӨТ / ББӨ - өр төл эргэц
                                        Хоног            хоног
Энэ коэффициент нь хувьцаа нэмж гаргах, хувь нийлүүлсэн хөрөнгөө нэмэгдүүлэх зэрэг экстенсив аргаар биш ашгаараа буюу хөрөнгийн ашиглалтыг нэмэгдүүлэх замаар үйл ажиллагаа өргөжүүлэх чадварыг хэмждэг.
ЭЗТӨК = БЦА – Ногдол ашиг
                        өөрийн кап
ЭЗТӨК нь санхүүжилт, үйл ажиллагааны үр ашгийг дээшлүүлэх болон ашгийн хувиарлалтын бодлогоос хамаарсан нийлмэл үзүүлэлт юм. Үүнийг хүчин зүйлүүд болгож үзье.

ЦА – ногдол ашиг = нийт хөрөнгө *        БО         *         ЦА   *   ЦА – Но Аш
                                     өөр кап          нийт  хөрөнгө            БО                 ЦА

Өөрийн каптал  - санхүүгийн бодлого
Нийт хөрөнгө, БО – Үр ашгийн  төв
ЦА – ашиг хувиарлалтын бодлого
1.      Хараат  байдлын коэффициент
2.      Хөрөнгө ачаалал
3.      Борлуулсан ашигт ажиллага
4.      хуримтлагдсан ашгийн түвшин гэсэн  4 коэффициентийн ЭЗТӨК нь шалтгаална.
Пүүсийн    гол    үзүүлэлтүүдийн    өсөлтийн    харьцаа    ямар   түвшинд   байвал үйлдвэрлэлийн өсөлт зохистой байх вэ? гэдгийг дараах байдлаар тодорхойлсон. Үйлдвэрлэлийн өсөлтийн алтан дүрэм
Татвар өмнөх ашиг өсөлт > БО өсөлт % > нийт хөрөнгө өсөлт % > 100%
Энэ харьцааны агуулга нь пүүсийн эдийн засгийн потенциал өсч байгаа бөгөөд /нийт хөрөнгө/, потенциалын өсөлттэй харьцуулбал гарцын өсөлт илүү хурдацтай өсөц /Бор.Өс/, нөөц үр ашгигтай ашиглагдаж бана.
Мөн ашигт тэргүүлэх хурдацтай өсч үйлдвэрлэлийн эргэлтийн зардал буурч өсөлт ашигтай зохистой түвшин буюу алтан дүрэм биелэгдэж байна гэсэн үг юм.


 
Лекц 12                 Эргэлтийн ба эргэлтийн бус хөрөнгийн хангамж ашиглалтын                          шинжилгээ
Энэ   шинжилгээний   зорилго   нь   эргэлтийн   хөрөнгийн   эргэцийг  аль  болох түргэсгэж, эргэлтийн хөрөнгийг зохистой түвшинд тогтооход чиглэдэг. Эргэц түргэсгэх нь дараах ач холбогдолтой.
Эргэц түргэссэнээр эргэлтийн хөрөнгийн хэрэгцээ багасаж, зарим хэсгийг нь шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, хөрөнгө оруулалт болон бусад үйл ажиллагаанд зарцуулан ашиглаж болно.
Түүхий эд материал, ДҮ болон бусад нөөцийн хэмжээ буурч эдгээрийг санхүүжүүлэхэд зарцуулж байсан мөнгөн хөрөнгө эргэлтээс чөлөөлөгдөж, улмаар пүүсийн төлбөрийн чадвар сайжирдаг.
Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц нь: хэсгийн эргэцээс ихээхэн хамаарч байдаг. Өөрөөр хэлбэл авлага, бэлэн мөнгө, ДҮ мэт тус бүрийнх нь эргэцээс хамаарч байдаг.
Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц түргэссэнээр эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ багасдаг бөгөөд энэ нөлөөллийг эргэлтийн хөрөнгийн хэмнэлт гэдэг. Мөн эргэц удааширсанаар эргэлтийн хөрөнгө, нэмж шаардагддаг бөгөөд энэ хэмжээг эргэлтийн хөрөнгийн хэтрэл гэнэ. Эргэлтийн хөрөнгийн харьцангуй хэтрэлт, хэмнэлтийг тооцохдоо 2 хүчин зүйлийг ашигладаг. Үүнд:
1. Дундаж гүйлгээ
Дундаж гүйлгээ = Тайлант  хугацааны  борлуулалт = ДГ1
                                              360 хоног
2. Эргэлтийн өөрчлөлт
Эргэцийн өөрчлөлт = t1 –  t0 = t
(-) гарвал ЭХ-н харьцангуй хэмнэлт Эргэлтийн   хөрөнгийн   дунджид   нөлөөлсөн   нөлөөллийг:
  дундаж   гүйлгээний нөлөөлөл, эргэцийн нөлөөлөл гэж ангилна.
Эргэлтийн хөрөнгийн эргэцэд нөлөөлдөг дараах хүчин зүйлүүд байдаг.
1.  Бизнесийн үйл ажиллагааны цар хүрээ
2. Бизнесийн үйл ажиллагааны шинж чанар, онцлог
3.       Үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн хугацаа буюу техник, технологийн онцлог
4.       Ашиглагдаж байгаа нөөцийн тоо хэмжээ, төрөл,
5.       Худалдан авагчдын төлбөрийн чадвар, тархац
6.       Бэлтгэн нийлүүлэгчдийн байршил
7.       Өртгийн бүртгэлийн систем. НББ-ийн бодлого
8.       Инфляцийн түвшин, борлуулалтын өсөлт
9.       Нэмэгдсэн орлогын хуваарилалт
10.   Менежерийн ур чадвар.
Чанарын өөрчлөлт нь: эргэц хурдассанаар эргэлтийн хөрөнгө буурч байгаа өөрчлөлт.
Биет бус хөрөнгийн хангамж ашиглалтын шинжилгээ :
Тухайн шинжилгээ нь дараах бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэнэ.
  1. биет бус хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүн өсөлтийн шинжилгээ
  2. Ашиглах хугацаа, хууль эрхийн хамгааллын шинжилгээ
  3. Ашигт ажиллагааны бет бус хөрөнгийн шинжилгээ
  4. Биет бус хөрөнгийн хөрвөх чадварын шинжилгээ
  5. Биет бус хөрөнгөд оруулсан хөрөнгө аз туршилтын шинжилгээ.  
  1. Энэ шинжилгээгээр биет  бус  хөрөнгөнд эзэлж байгаа хөрөнгийн төрөл тус бүрийн хувийн жин, нийт хөрөнгөнд эзлэх биет бус хөрөнгийн хувийн жин биет бус хөрөнгийн үнийн болон хувь хэмжээний  өөрчлөлтийг тооцдог.
  2. Биет бус хөрөнгийг:
                        - хуулиар хамгаалагдсан
                        - хуулиар хамгаалагдаагүй
Патент, лецез шинэ бүтээлийн үйлчилгээ, барааны тэмдэг зэрэг баримт бичгийн хөрөнгүүд нь зохиогчийн эрхийн хуулийн дагуу хамгаалагдсан байдаг   
           3. Ашигт ажиллагааны шинжилгээ
              ЦА                ЦМГ
             БетБусХөр                    ББХөр
ЦА      =   Бор     *   ЦА
                  ББХөр     ББХер       Бор
        4. Хөрвөх чадварын шинжилгээ
Хөрвөх    чадварын    шинжилгээ    нь    биет    бус    хөрөнгийн    ачааллаар   тодорхойлогдоно.
Хөр.чад      =     Бор
шинжилгээ     ББХөр
Пүүсийн удирдлагын түвшинд биет бус хөрөнгө ашигт ажиллагаа, хөрвөх чадвар зэрэг санхүүгийн байдал нөлөөлдөг үзүүлэлтүүдэд онцгой анхаардаг.
5. Аз туршилт
Биет бус хөрөнгөнд оруулсан хөрөнгө оруулалтыг эрсдлийн түвшнийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
Лекц 13                        Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын шинжилгээ
Гол зорилго нь үндсэн хөрөнгийн ачааллыг түргэсгэж үндсэн хөрөнгийн ашигт ажиллагааг сайжруулахад оршино. Үндсэн 5 бүрэлдэхүн хэсэгтэй.
1.    Биет бус хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүн
Пүүсийн үндсэн хөрөнгийн тайлан дээр үндэслэн бүтэц болон өөрчлөлтийг үнэлж, пүүсийн онцлогийг тодорхойлдог.
Энэ шинжилгээ нь пүүсийн үндсэн хөрөнгөнд оруулсан хөрөнгө оруулалтын бодлогыг үнэлэхэд ашигладаг.
2.   Фонд өгөмжийн шинжилгээ
Пүүсийн үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын үр дүн интенсив /үр ашиг сайтай/, экстенсив /үр ашиг муутай/ байгаа эсэхийг тодорхойлдог.
Фонд өгөмж  =   КБ
                             ҮХ
1-ийн үндсэн хөрөнгө үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ.
Фонд өгөмж өсөлт > үндсэн хөрөнгө өсөлт байвал үндсэн хөрөнгө ашиглалт интенсив өсөлт.
Фонд өгөмж өсөлт < үндсэн хөрөнгө өсөлт байвал үндсэн хөрөнгө ашиглалт экстенсив өсөлт.
Фонд дээд НБ дээд шууд хамааралтай.
Фонд өгөмж доод ҮХ дээд шууд хамааралтай.
Хэрвээ пүүсийн фонд өгөмж сайжирч байвал үндсэн хөрөнгө хэмнэлт, фонд сөлт багасаж байвал үндсэн хөрөнгийн хэтрэлт үүснэ.
Фонд    =       360 * ҮХ            ± ҮХ = ДГ1 * Фө
өгөмж              НБ
- Фө - сайжирч үндсэн хөрөнгө хэмнэсэн.
+ Фө - багассанаа үндсэн хөрөнгө нэмэгдэж
Фондын өгөмжийн шинжилгээг хэд хэдэн хүчин зүйлээр авч үздэг.
1.   Идэвхтэй хэсгээр тооцсон фонд өгөмжийн загвар
Үндсэн    хөрөнгийн    идэвхтэй    хэсэг    гэдэг    нь    зөвхөн    үйлдвэрлэлийн зориулалттай үндсэн хөрөнгийг хамардаг.
Идэвхтэй хэсгээс засварт болон нөөцөд байгаа үндсэн хөрөнгийг хасаж ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгийг тооцно.
НБ   -    ҮХ идэвх   *      НБ
ҮХ                ҮХ            ҮХ идэвх
ҮХ - идэвхтэй хэсгийн хувийн жин
ҮХ идэвхтэй - идэвхтэй хэсгээр тооцсон фонд өгөмж буюу 1-ийн идэвхтэй
үндсэн хөрөнгөөр үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ.
2.   Ажиллаж буй хэсгээр тооцсон фонд өгөмжийн загвар
НБ   -    ҮХ идэвх хэсэг   * ҮХ аж.буй *       НБ
ҮХ                  ҮХ                    ҮХид.хэс       ҮХаж.буй
ҮХ - идэвхтэй хэсийн хувийн жин
ҮХ ид.хэсэг - идэвхтэй хэсэгт эзэлж байгаа ажиллаж буй хөрөнгийн хувийн
жин
ҮХ аж.буй - ажиллаж буй хөрөнгөөр тооцсон фонд өгөмж
3.   ҮХ ашиглалтын үр ашгийн шинжилгээ
ҮХ ашиглалтын үр ашгийг хэд хэдэн түвшинд тооцдог.
                  1.  Цэвэр ашгийн түвшин
4.    Тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын зардлын шинжилгээ
Их засварын зардал   -    ҮИх зас.зар   * Их зас.зар *                        Их зас.зар
ҮХ                              ҮХ ид            ҮХ аж.буй       ҮХ нөөц буюу зас.бай
ҮХ – 1-ийн ҮХ-д ногдож байгаа засварын зардал.
Их зас.зар       гэсэн харьцааг бас авч үздэг.
 Борлуулалт  1-н борлуулалтанд эзэлж байгаа засварын зардал. Хэрвээ энэ харьцаа өсөж байвал ҮХ шинэчлэгдэж байгааг, буурч байвал ҮХ хуучирч байгаа харуулдаг.
5.    ҮХ-д оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
Энд хөрөнгө оруулалтын төслийн шинжилгээ хамаарагддаг. Энэ шинжилгээ хөрөнгө оруулалтын хэд хэдэн хувилбаруудыг харьцуулж хамгийн богино хугацаанд нөхөн төлөгдөх хувилбаруудыг сонгодог.
а.  Херөнгө оруулалтын хувилбар тус бүрийн ирээдүйн үнэ цэнийг өнөөгийн
үнэ цэнэ рүү шилжүүлнэ.
б.  Хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн цэнээ тогтмол үнэнд шилжүүлнэ.
в.  Тогтмол үнээрх цэвэр мөнгөн гүйлгээг тооцно.
г.  Нөхөн төлөгдөх хугацааг тооцно.
д.     Хамгийн богино хугацаанд нөхөн төлөгдөх хөрөнгө оруулалтын
хувилбарыг сонгож авна.
Эдгээрийг бүхэлд нь хөрөнгө оруулалтын төслийн шинжилгээ гэнэ. ҮХ-д оруулсан хөрөнгө оруулалтанд гаднаас дайчилсан зээлийн хөрөнгийн үр ашгийг дараах байдлаар тооцдог. 
   ЦА      >      ЦМТ     >    ҮХ, ХО 
 Дайч.кап     Дайч.кап      Дайч.кап 

Ëåêö 14.                    Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñëèéí øèíæèëãýý

Õºðºí㺠îðóóëàëòûí øèíæèëãýýã õèéõäýý ýõëýýä õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñâèéã õèéíý.
Õºðºí㺠îðóóëàëòûã õýìæýýíèéõ íü õóâüä 2 õýñýãò õóâààíà.
1.    Ñòðàòåãèéí øèíæòýé: /Èõ õýìæýýíèé öàã õóãàöààíû õóâüä óðò, öîî  
øèíý àðãà áàðèë õàíäëàãàòàé áàéíà./
2.    Òàêòèêèéí øèíæòýé. /õýìæýý áàãà öàã õóãàöàà áîãèíî, ºìíºõ àðãà áàðèëûã õýâýýð ¿ëäýýñýí óëàìæëàëò õàíäëàãàòàé áàéíà./
Àëü ÷ õºðºí㺠îðóóëàëòûí õóâüä èðýýä¿éä ãàðàõ ¿ð ä¿í íü ºíººäºð ãàðãàõ øèéäâýðýýñ õàìààðíà.
Õºðºí㺠îðóóëàëòûí øèíæèëãýýíä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýðñäýë, òîäîðõîé áóñ áàéäàë çýðãèéã ñàéòàð òîîöîæ ¿çýõ øààðäëàãàòàé.
Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñëèéí øèíæèëãýý õèéõäýý òóõàéí òºñëèéíõºº ÝÇ-èéí ¿ð ºãººæ ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë çýðãèéã àíõààð÷ ¿çýõýýñ ãàäíà òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàð÷ áîëîõ ¿ð äàãàâàðóóäûã òîîöîõ õýðýãòýé. Òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ áàéãóóëëàãà íü çºâõºí áèçíåñèéí áóñ àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãà, áàéæ áîëíî.
Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí õàìãèéí ºðãºí õºðºí㺠îðóóëàã÷ áîë ¿éëäâýðýý ºðãºòãºõ, òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëò õèéõ çýðýã ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàæ áîëíî.
Õºðºí㺠îðóóëàëòûã õèéõäýý çàéëøã¿é òºñºë õèéõ øààðäëàãàòàé. Öàã õóãàöààíû õóâüä çàéëøã¿é òàñëàëòàé áàéõ ¸ñòîé. Õºðºí㺠îðóóëàëòûã õèéõýä 2 ç¿éëèéí ¿íäñýí äýýð øèéäâýð ãàðãàíà.
1.    Îí òóñ á¿ðýýð õèéãäñýí òºñºâ. ¯¿íèéã ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëýëòýíä ñºðºã óðñãàëòàé ìºíãºí òºñºâ
2.    Òºñâèéí èðýýä¿éí áîëîí ºíººãèéí ¯Ö-èéí òîäîðõîéëíî. Òºñâèéí ºíººãèéí áîëîí èðýýä¿éí ¿íý öýíèéã òîäîðõîéëîõ
ª¯Ö-èéã òîîöîæ ¿çýõäýý òîäîðõîé õóâèàð áóóðóóëæ äèñêàóíò õèéäýã. Èðýýä¿éí ¯Ö-èéã òîîöîõäîî òîäîðõîé õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ òîîöíî.
FV = PV * (1+i)n        F/Pi,n              ªíººãèéí ìºíãºíèé èð. ¯Ö Èð.
PV = FV                                             ìºíãºíèé ª¯Ö
F/Ain                                                   òîãòìîë ìºíãºí ä¿íãèéí èð ¯Ö
P/Ain                                                  òîãòìîë ìºíãºí ä¿íãèéí ª¯Ö
A/Fin                                                   Èð. íºõºí ñàíãèéí òîãòìîë
A/Pin                                                  Çýýëèéí òýíö¿¿ ä¿íãýýðõ òºëáºð
Æèøýý íü:    n = 3
            i = 12%
                        P = 50000
        * 50.0 = 168720
Õºðºí㺠îðóóëàëòûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ýõ ¿¿ñâýð
            Õºðºí㺠îðóóëàëòûã þóãààð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ âý?
Õºðºí㺠îðóóëàëòûã òîîöäîã ¿ç¿¿ëýëò
            1. ªíººãèéí öýâýð ¿íý öýíý         NPV = Îð-èéí ¯Ö-èéí çàð-ûí ¯Ö
            2. Äîòîîä ºãººæèéí õóâü              IRR
            3. Äèñêàóíòûí õóâü                                    Äèñ. %
            4. Çàðäëûí íºõºí òºëºãäºõ õóãàöàà      ÇÍÒÕ
300 * P/F   + 350 * P/F   + 350 * P/F   + 300 * P/F   = 1029.8
                        1029.8 – 100060 = 29.8 ªÖ¯Ö

            400 * P/F   + 450 * P/F   + 500P/F   + 500 P/F   = 1452.6
            363.6 + 371.9 + 375.6 + 341.5 = 1452.6
NPV = 1452.6 – 1500.0 = - 47.4
Äàðààãèéí 2 æèë çàðäàë ãàðâàë ò¿¿íèéãýý äèñêàóíò÷èëæ õºðºí㺠îðóóëàëò äýýð íýìýýä îðëîãîî äèñêàóíò÷èëæ ýíý 2-èéí çºð¿¿ã íü îëíî.
Äîòîîä ºãººæèéí õóâü ãýäýã íü ªÖ¯Ö íü òýãòýé òýíö¿¿ áàéõ ¿åèéí õýìæýýã èëýðõèéëíý.
Õºðºí㺠îðóóëàëòûã 100% çýýëýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí áîë IRR íü òóõàéí çýýëèéí ¿íäñýí ºð áîëîí á¿õ õ¿¿ã á¿ðýí õýìæýýãýýð òºëºõºä õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýã èëýðõèéëñýí õýìæèãäýõ¿¿í þì. ¯¿íýýñ ãàäíà IRR íü òóõàéí õºðºí㺠îðóóëàëòàíä îðóóëñàí õºðºí㺠êàïèòàëèéí öýâýð ºñºëòèéí õóðäûã èëýðõèéëíý.
Ýäãýýð àðãûí äóòàãäàë òàë íü ªÖ¯Ö-èéã òîîöîõã¿éãýýð ãàðãàäàã.
IRR = I – (I – I)
ªºðºº NPV—èéã ãàðãàõûí òóëä NPV-èéí ýñðýã òýìäýãòýé áàéëãàõ I - èéã ñîíãîíî.
2: 1                  10% = - 183.9            IRR = 8 – (-2)
            1: 2                  8% = 10.0
ÇÍÒÕ
ÇÍÒÕ –èéã òîîöîõäîî:
3.3 æèë äýýð çàðäàë á¿ðýí íýõýí òºëºãäºíº.



No comments:

Post a Comment